Wie beroepsmatig aan boord van een schip werkt, moet van alle markten thuis zijn. Ook in noodsituaties. Op dat principe ontwikkelde ROC Friese Poort op Urk een cursus ‘Basisveiligheid voor deksmannen’. Een cursus maritieme bedrijfshulpverlening om aspirant-scheepvarenden vóór hun stage aan boord klaar te stomen voor de vereiste zelfredzaamheid in de scheepvaart. Voor de praktijklessen bouwde het ROC vorig jaar in eigen beheer een indrukwekkende scheeps-mockup op het bedrijventerrein van Urk. Weliswaar op het droge, maar toch net echt.
Brug, manschappenverblijf, kombuis, machinekamer, een paar hutten, een deel van een scheepsdek en een technische ruimte met blusinstallatie; de belangrijkste ruimten en voorzieningen met techniek die je aan boord van een schip vindt, zijn kunstig nagebouwd in de van stalen containerunits geconstrueerde scheepssimulator op het Urker bedrijventerrein. De praktijklocatie is het paradepaardje van ROC Friese Poort, waar als onderdeel van de maritieme veiligheidscursus, de noodprocedures en eerste respons bij brand en ander onheil aan boord kunnen worden getraind.
“Zonder deze driedaagse cursus ‘Basisveiligheid voor deksmannen’ komen onze scheepvaartcursisten niet aan boord van een schip voor hun praktijkstage”, bezweert Pieter Leen Bos, adviseur maritieme opleidingen en docent maritieme veiligheid aan het ROC. “Deze driedaagse cursus geeft hen de belangrijkste basis mee voor veilig werken aan boord en voor het handelen in geval van brand, aanvaring, man over boord, of een medisch noodgeval. Noodzakelijke kennis voor zelfhulp en hulp aan collega’s. Want zowel op zee als op de grote binnenwateren is externe hulp van brandweer of ambulance niet op korte termijn beschikbaar. De bemanning moet een noodgeval dus gedurende enige tijd zelfstandig kunnen beheersen.”
Veiligheidscertificaat Maritiem
Arbeidsveiligheid aan boord van schepen is net een beetje anders dan veilig werken aan land en hetzelfde geldt voor de bedrijfshulpverlening. De VCA basiscursus voor arbeidsveiligheid kent volgens Bos een leemte wat betreft het werken aan boord van schepen. Zo kent de VCA het gebruik van een reddingvest, reddingboei en andere maritieme veiligheidsmiddelen niet. Om die leemte in te vullen, ontwikkelde Bos als nautische afspiegeling van de VCA een ‘VCM’, een Veiligheidscertificaat Maritiem. De cursus Basisveiligheid voor deksmannen bevat elementaire basiskennis die scheepvarenden minimaal moeten beheersen voordat zij aanmonsteren op de koopvaardij of passagiersvaart op zee of de binnenwateren.
Bhv-plus
Bos: “De overheid verplicht sinds 2021 voor de binnenvaart een maritieme veiligheidstraining met certificaat, als uitvloeisel van de nieuwe EU-richtlijn 2017/2397. Die certificering is nu nog niet geborgd, maar wij willen onze scheepvaartcursisten goed opgeleid en getraind op praktijkstage sturen, dus hebben we zelf deze basiscursus geschreven en uitgewerkt. Voor wat betreft het handelen in noodsituaties kun je de cursus beschouwen als bhv-plus. In wezen krijgen de cursisten het basispakket bedrijfshulpverleningskennis, maar wel aangevuld met specifieke onderdelen voor de maritieme omgeving. Bedrijfshulpverleners op schepen kunnen immers te maken krijgen met drenkelingen en onderkoelde personen en moeten bij reanimatie ook zuurstof kunnen toedienen. Dat kent de standaard-bhv niet. En voor zelfhulp en assistentie bij de procedure ‘man over boord’ of wanneer het schip in een uiterste noodsituatie moet worden verlaten, moet je ook goed weten hoe een reddingvest werkt en hoe je een reddingboei effectief gebruikt.”
Brandbestrijding
Ook in brandbestrijding gaat de scheeps-bhv een stuk verder. Waar in de standaard-bedrijfsomgeving brandbestrijding een taak is voor de brandweer en de bhv zich beperkt tot ontruimen, heeft scheepspersoneel de taak een brand te beheersen in afwachting van de komst van externe hulp of het aanmeren aan de kade. Bos: “Zo mogelijk moet een beginnende brand in een ruimte aan boord snel worden geblust en om uitbreiding te voorkomen dienen stalen scheidingswanden te worden gekoeld. Ook het werken in brandweerkleding met ademlucht is daarom voor personeel op de grote vaart verplichte kost. Dat kent de standaard bhv ook niet.”
Uitdagingen voor eerstehulpverlening
De uitdagingen voor eerstehulpverlening bij incidenten aan schepen zijn dus wezenlijk anders dan voor bedrijfsnoodorganisaties in bedrijven op de wal. Schepen kennen bijvoorbeeld veel kleine besloten ruimten, waar hulpverlening bij letsel of onwelwording lastig kan zijn en waar bij brand rook en hitte niet weg kunnen. Tot de procedures die op de praktijkleslocatie op het bedrijventerrein worden getraind, behoren onder andere het activeren van de noodstop voor de motor, afsluiten van de brandstoftoevoer en ventilatie en het activeren van de blusgasinstallatie voor de machinekamer. Voorzieningen die allemaal realistisch zijn nagebouwd in de scheeps-mockup.
Wisselende risicoprofielen
Bos: “Het risicoprofiel van het werk aan boord van schepen en de daarmee samenhangende aandachtspunten en uitdagingen voor veiligheid en bhv, wisselen per type schip. De grote vaart op zee onderscheidt zich bijvoorbeeld van de binnenvaart door grotere volumes, meer personeel aan boord en zeereizen over grote afstanden. Het duurt dus veel langer voordat de bemanning op externe hulp kan rekenen. De eisen die de internationale scheepvaartorganisatie IMO stelt aan veiligheid en respons bij noodgevallen zijn daardoor voor zeeschepen zwaarder dan voor de binnenvaart. Zo is bijvoorbeeld training in het gebruik van ademlucht en brandweerkleding voor de zeevaart wel verplicht en voor de binnenvaart niet. Een binnenvaartschip kan doorgaans in noodgevallen gemakkelijker afmeren, althans op rivieren en kanalen. Voor de grotere binnenwateren, zoals het IJsselmeer en Markermeer, geldt dat dan weer niet. Ook daar moet de bemanning in beginsel zelf adequate actie ondernemen bij brand of andere noodgevallen.”
Verschil tussen koopvaardij- en vissersschepen
Ook de aard van de werkzaamheden aan boord bepaalt de focus voor veiligheid. Bos wijst op het verschil tussen koopvaardijschepen en vissersschepen. Die eerste categorie beperkt zich in wezen tot het vervoeren van geladen bulk of containers van de ene naar de andere haven, waardoor niet of nauwelijks werkzaamheden aan dek nodig zijn. “Voor de visserij ligt dat anders. Op vissersschepen is de bemanning continu in de weer aan dek met het uitzetten en binnenhalen van netten en andere activiteiten om de vangst benedendeks te krijgen. Zij doen hun werk te midden van zware bewegende installaties en een veelheid aan kabels en lijnen, die extra risico voor de arbeidsveiligheid opleveren.”
Bos onderscheidt nóg een categorie mensen die niet onder scheepslieden gerekend worden, maar voor wie een maritieme veiligheidstraining desondanks grote meerwaarde heeft. Zoals monteurs of lassers die incidenteel aan boord van schepen werkzaamheden moeten verrichten, sluis- en brugwachters en onderhoudspersoneel van waterbeheerders die werken langs de kades van vaarten en kanalen. “Tot de doelgroepen waarvoor wij als ROC cursussen maritieme veiligheid verzorgen, behoren ook brug- en sluiswachters uit de provincies Overijssel en Drenthe. Hun werkgever ziet de meerwaarde van zo’n training.”
Goed voorbereiden op de praktijk
Met de cursus ‘Basisveiligheid voor deksmannen’ geeft ROC Friese Poort invulling aan zijn verantwoordelijkheid om aankomend scheepvaartpersoneel qua arbeidsveiligheid en bhv goed voor te bereiden op de praktijk. De cursus is vorig jaar van start gegaan en ook het praktijktrainingscentrum op het bedrijventerrein is in 2021 geopend. Het ROC verzorgt niet alleen voor haar eigen studenten verschillende veiligheidstrainingen, maar ook voor reeds varend personeel. Zo wordt naast de basiscursus en de voorgezette opleidingen ook de refresh (herhaling) aangeboden. Bos is trots op de, in eigen beheer, samen met diverse bedrijven gerealiseerde praktijktrainingslocatie. In de mockup kunnen diverse typen brandscenario’s worden getraind, met ‘digitaal’ vuur, maar wel met oefenrook en warmtestraling. Brandweermaterialen, bluspakken, helmen en ademluchtsets zijn op de locatie aanwezig. “De locatie is door de Inspectie Leefomgeving en Transport kritisch getoetst op de eisen die het STCW-verdrag voor de zeevaart stelt aan trainingslocaties voor maritieme veiligheidstrainingen. De inspectie heeft vastgesteld dat ons centrum aan alle gestelde eisen voldoet.”
Nieuw trainingscentrum
Naast de praktijklocatie voor het trainen van noodprocedures en brandweerinzet, beschikt het ROC elders op het bedrijventerrein nog over een tweede praktijklocatie, waar onder andere het werken met reddingboten en procedure ‘man over boord’ wordt getraind. Momenteel werkt het ROC aan de integratie van de twee praktijklocaties in één nieuwe voorziening aan de westkant van Urk. In het in 2023 te openen nieuwe trainingscentrum komt, naast de nu bestaande trainingsfaciliteiten, ook een indoor zwembassin.
Bos ziet in de scheepvaartwereld over het algemeen een hoog risicobewustzijn en een groot besef van het belang van gedegen veiligheidstraining en goed gebruik van voorgeschreven veiligheidsmiddelen. Maar toch is er in zijn beleving nog werk aan de winkel, omdat in de praktijk om uiteenlopende redenen toch niet alle scheepslieden zich even goed houden aan de pbm (persoonlijke beschermingsmiddelen)-plicht en veiligheidsprocedures. “Dat vereist continu aandacht. Bij mensen die langere tijd in de scheepvaartpraktijk werken, kan de aandacht verslappen. De ene rederij controleert ook strenger op het volgen van de regels voor arbeidsveiligheid dan de andere. Als praktijkonderwijsinstelling met specialisatie in scheepvaart op MBO- en VMBO-niveau, willen wij in ieder geval alles doen wat in ons vermogen ligt om onze cursisten, zowel jongeren als volwassenen, een goede basis mee te geven. De motivatie daarvoor is het monument in de haven van Urk, niet ver van de hoofdvestiging van het ROC, waarop de namen staan van bijna 400 vissers die in ruim anderhalve eeuw tijd het leven hebben verloren op zee. Het monument op Urk herinnert ons continu aan de gevaren die samenhangen met scheepvaart en visserij en aan het belang van goede zorg voor veiligheid en training voor mensen die in die risicovolle werkomstandigheden hun beroep hebben.” RJ//
Meer informatie over deze cursus of andere maritieme scholing? Neem dan contact op met Pieter Leen Bos (06 – 12 87 00 11) of kijk op https://www.rocfriesepoort.nl/volwassenen/maritiem
