Bedrijfshulpverlening wordt in de zorgsector met hoofdletters gespeld. Behalve voor eigen medewerkers heeft de bhv-organisatie immers ook de zorgplicht voor patiënten en cliënten, die voor hun veiligheid in noodsituaties vaak in meer of mindere mate afhankelijk zijn van derden. Maar de ene zorgorganisatie is de andere niet, dus is maatwerk in bhv-plannen en training nodig. Ter illustratie de praktijk bij Cosis, een grote zorgaanbieder in Noord-Nederland met kleinschalige woon- en zorgvoorzieningen voor mensen met verstandelijke of psychische beperkingen.
Cosis is actief in Groningen en Drenthe en biedt veelal kleinschalige zorg, gericht op integratie en maximale participatie van cliënten in de lokale samenleving. De enige twee grote locaties zijn een woonzorglocatie in Zuidwolde en een grote dagbestedingslocatie in Assen. Verder kent Cosis vooral kleinschalige woongroepen en daarnaast wordt ambulante zorg geleverd aan zelfstandig wonende cliënten en worden activiteiten op kleinschalige dagbestedingslocaties georganiseerd. In totaal heeft de organisatie de zorg voor circa 8.000 cliënten, verspreid over 250 locaties. Het hoofdkantoor is gevestigd in Assen, waar ook de CosisAcademie voor zorggerichte opleidingen en trainingen is ondergebracht.
Verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie
“De uitdaging voor de bhv bij Cosis is dat we vaak te maken hebben met cliënten die gevaren en risico’s niet goed kunnen overzien”, vertelt Robert Schievels, adviseur leren/ontwikkelen en veiligheid/bhv (foto, midden). “Al zijn er grote verschillen binnen onze cliëntengroep. Sommige mensen kunnen veel zelf en zijn in redelijke mate zelfredzaam in noodsituaties, terwijl anderen meervoudig gehandicapt zijn en voor hun veiligheid sterk afhankelijk zijn van adequaat handelen van zorgpersoneel en bedrijfshulpverleners. Per locatie zijn de aard van de bewonersgroep en het risicoprofiel bepalend voor het bhv-plan en de bhv-capaciteit. De verantwoordelijkheid voor het bhv-plan en de inrichting en paraatheid van de bhv-organisatie ligt bij de leidinggevenden van de locaties. Het past bij de aard van onze instelling om de verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie te beleggen. Een keer per jaar organiseren ze voor hun locatie een bhv- en ontruimingsoefening, waarbij dan direct wordt getoetst of het bhv-plan voor de locatie nog up-to-date is. Op centraal organisatieniveau houden we wel voor alle locaties de vinger aan de pols om na te gaan of de bhv in al onze geledingen actueel en geborgd is.”
Bhv-capaciteit beperkt
Schievels noemt de bhv-bereidheid onder het personeel van Cosis hoog, omdat de medewerkers een sterke verantwoordelijkheid voelen voor hun zorgplicht, juist in noodsituaties. Maar op kleinschalige woonlocaties, verreweg het grootste deel van de woon- en zorgvoorzieningen van de instelling, is de bhv-capaciteit beperkt. “Daar zijn alle medewerkers opgeleid en gecertificeerd tot bhv’er, omdat ze soms solo werken. Op werklocaties, zoals dagbestedingscentra, is het risicoprofiel van de activiteiten en de aard van de bewonersgroep bepalend voor het aantal benodigde bhv’ers. Omdat daar meer personeel actief is, heeft niet iedereen bhv-scholing nodig. Er zijn ook locaties waar alleen overdag kortdurende begeleiding is en cliënten ’s avonds en ’s nachts alleen in huis zijn. Die bewoners moeten in staat zijn zichzelf in veiligheid te stellen bij brand en andere incidenten. Daar bereiden we ze actief op voor door ze medeverantwoordelijk te maken voor hun eigen veiligheid.”
Bewustwording bij personeel en cliënten
“Veiligheid in de zorg gaat om meer dan alleen een getrainde bhv-organisatie”, stelt Aaldrik Arends, instructeur en adviseur bij safety Company, de bhv-opleider van Cosis (foto, rechts). “Het begint bij bewustwording, bij zowel het personeel als de cliënten. We hebben een programma gemaakt om die bewustwording te stimuleren, waarbij we ook de cliënten nadrukkelijk betrekken. Aan de hand van een filmpje en foto’s van hun woonlocatie leren we alle cliënten op hun eigen niveau na te denken over veiligheid in huis. Met herkenbare voorbeelden van onveilige situaties, zoals geblokkeerde vluchtwegen. Maar ook laagdrempelige instructies over hoe te handelen bij brand of als het ontruimingsalarm afgaat. Na het zien van het beeldmateriaal praten we er met elkaar in kleine groepjes over in een ‘keukentafelgesprek’. Na deze bewustwordingsbijeenkomst organiseren we ook een ontruimingsoefening met de cliënten op locatie om ze vertrouwd te maken met de procedure. Deze participatie is voor de cliënten heel belangrijk en past bij het beleid van Cosis om hen zoveel mogelijk zelfstandig te laten functioneren op de locaties waar ze ook tot op zekere hoogte zelfstandig wonen. Na deelname aan zo’n bewustwordingstraining krijgen de cliënten ook een diploma als bewijs van deelname.”
Belang van trainen en oefenen
Arbo- en bhv-coördinator Mark Werkman (foto, links) ziet het belang van de trainingssessies en oefenmomenten voor medewerkers en cliënten: “Het is zowel voor de medewerkers als voor de cliënten een extra bewustwordingsmoment. Mensen moeten met herkenbare beelden van praktijksituaties worden doordrongen van nut en noodzaak van het belang van kennis van ontruiming en van het goed functioneren van preventieve voorzieningen. Zoals de functie van een deurdranger bij een branddeur, die helpt rookverspreiding in de vluchtweg tegen te gaan.”
Brandrisico leidend
In de bhv-plannen voor de Cosis-locaties draait het vooral om brandrisico en het handelen bij brand. Andere ‘typische bhv-taken’ zoals eerstehulpverlening bij ongevallen en onwelwording worden door de medewerkers niet direct als primaire bhv-taak herkend. Werkman verklaart dat met de uitleg dat zaken als kleine verwondingen en onwelwording in feite als verlengde van het zorgproces worden beschouwd, waarmee de medewerkers vertrouwd zijn en waarin zij dagelijkse routine hebben opgebouwd. “Het brandrisico op onze locaties wordt beperkt en beheerst door vergaand preventieve maatregelen, zoals goede brandcompartimentering, strenge huisregels, waaronder een verbod op kaarsen en open vuur op de woonlocaties en inrichting met brandveilige materialen en meubelstoffen. Desondanks is brand een reëel risico. In de tijd dat ik bij Cosis werk, heb ik al ten minste driemaal een brand met ontruiming op een woonlocatie meegemaakt. In de trainingen krijgt het optreden bij brand en brandmeldingen dan ook veel aandacht.”
‘Geverifieerde’ meldingen
Wat die brandmeldingen betreft, Cosis is samen met de brandweer binnen haar werkgebied bezig met een omschakeling naar ‘geverifieerde’ meldingen via het automatisch brandmeldsysteem. De veiligheidsregio’s willen het aantal ongewenste meldingen terugdringen en vragen daarom van zorginstellingen dat zij meldingen eerst verifiëren alvorens de brandweer overgaat tot daadwerkelijk uitrukken. Werkman: “Dat betekent dat de bedrijfshulpverlening sneller vast moet stellen wat er aan de hand is en of brandweerhulp wel of niet noodzakelijk is. Daar gaan we de medewerkers en bhv’ers op de zorglocaties nu op voorbereiden middels scholing en training. Daarbij nemen we ook het correct bedienen van de brandmeldcentrale mee, wat voor een deel van de medewerkers nog wel eens een belemmering is. Het goed uitlezen van meldingen en resetten na loos alarm zijn technische handelingen die de medewerkers maar zelden uitvoeren en dus is het voor velen onwennig.”
Rookverspreiding actueel thema
De risico’s van brand en rook vormen een belangrijk onderdeel van de bhv-(bij)scholing en -trainingen, ook via het door Cosis gebruikte e-learningpakket van NIBHV. Arends: “Vorig jaar was rookverspreiding het actuele thema in het e-learningprogramma. Die digitale theorie werd ondersteund met een praktijkles met een schaalmodel van een gebouw met gangen, kamers en trappenhuizen en toonde op welke wijze rook zich door het gebouw verspreidt als ergens een deur wordt geopend. Het zichtbaar maken van de effecten van rookverspreiding en welke invloed je daarop hebt als bhv’er of zorgmedewerker geeft veel extra kennis en inzicht. Inzicht dat van pas kan komen in de praktijk als je voor een lastige beslissing staat: een deur openen om in een brandende ruimte een bluspoging te doen of de deur dichthouden om rookverspreiding te voorkomen en andere ruimten in de omgeving ontruimen?”
Waarde e-learning
Schievels ziet de grote waarde van e-learning voor de bhv-organisatie van Cosis. “We doen dit al zeker tien jaar, maar zijn twee jaar geleden overgestapt op een nieuw lespakket van NIBHV. Het pluspunt daarvan is dat we zelf flexibel thema’s kunnen selecteren in het e-learningpakket die aansluiten bij ons risicoprofiel. Daarmee verhogen we het leerrendement van onze bhv-scholing.”
Om de kwaliteit van de bhv-scholing goed te borgen maakt Cosis gebruik van een leermanagementsysteem (LMS), waarin de vorderingen en het kwaliteitsniveau van de cursisten worden bijgehouden. Arends: “In dat LMS worden de opleidingsresultaten voor alle functies bij Cosis geregistreerd en gemonitord, waaronder ook de bhv-taken. Het LMS geeft continu een helder overzicht van de staat van de bhv-kennis en -kunde van de medewerkers en signaleert tijdig wanneer en voor welke bhv-onderdelen medewerkers een herhalingstraining moeten volgen.”
Kantoor-bhv
Naast de bhv op de zorglocaties heeft Cosis ook voor haar hoofdkantoor in Assen een bhv-organisatie. Die wordt momenteel op een nieuwe leest geschoeid, omdat het in de hybride werksituatie met wisselende kantoorbezetting moeilijk bleek om elke dag een goede bhv-bezetting te waarborgen.
Werkman: “De bhv-paraatheid op kantoor is lastiger in te regelen dan op de woonlocaties waar 24/7 wordt gewerkt, omdat de kantoorbezetting heel variabel is. Om de bhv-pool te versterken, hebben we recent nieuwe medewerkers geworven en opgeleid. Die mensen zijn er nu, maar we moeten er weer een robuust team van maken. Daaraan werken we nu, ondersteund door de nieuw aangeschafte app Crisis Suite. Die app gebruiken we voor aanwezigheidsregistratie en alarmering, waardoor we steeds een actueel overzicht hebben van onze beschikbare bhv-capaciteit en waar de bhv’ers zich in het gebouw bevinden. Zo kunnen we ook op kantoor aan onze zorgplicht voor onze medewerkers voldoen en de inzetbaarheid van de bhv tijdens werktijd goed borgen.” RJ//
