Bescherming tegen hittestress op het werk vraagt voor ‘warme beroepen’, zoals de brandweer, om een specifieke aanpak. Brandweerlieden zijn wel gewend aan ‘hete werkomstandigheden’, maar ingepakt in dikke uitrukkleding met helm is een forse inspanning bij hoge temperaturen een aanslag op het lichaam. Brandweer Amsterdam-Amstelland heeft een hitteprotocol met koelende maatregelen ontwikkeld om zijn personeel te beschermen tegen het risico van hittestress, vóór, tijdens en na de inzet.
De gevolgen van hittestress op de gezondheid mogen niet worden onderschat. De kritische grens voor de lichaamstemperatuur onder werkomstandigheden is 38,5 graden. Als de kerntemperatuur van het lichaam langere tijd en frequent boven deze grens uitkomt, bestaat het risico op schade aan hart, bloedvaten en andere vitale organen. Met alle blijvende gevolgen van dien. De brandweersector onderkent die gevaren, zeker omdat operationele brandweerlieden onder alle omstandigheden, ook bij zomerse of tropische temperaturen, forse inspanningen moeten leveren. Bij brandbestrijding, maar ook bij intensieve hulpverleningsklussen. De in meerdere lagen opgebouwde dikke beschermende uitrukkleding vergroot het risico op hittestress. Het gebeurt regelmatig dat brandweerlieden tijdens een inzet onwel worden, doordat zij de in hun lichaam opgebouwde warmtebelasting niet kwijt kunnen.
Onderzoek naar gevolgen hittestress
De brandweer steekt sinds een aantal jaren veel energie in het verminderen van gezondheidsrisico’s voor brandweerlieden in de uitrukdienst. Zo hebben alle korpsen een gerichte arbeidshygiëne-aanpak om blootstelling aan giftige en carcinogene stoffen in verbrandingsrook te voorkomen. Een arbeidshygiëneprotocol met voorschriften voor ‘schoon werken’, moet voorkomen dat die stoffen vanuit besmette uitrukkleding en uitrusting in het lichaam komen. Uit onderzoeken naar die risico’s van blootstelling aan verbrandingsrook, bleek dat repressieve brandweerlieden een groter dan gemiddelde kans lopen op bepaalde vormen van kanker, terwijl in de beroepsgroep ook relatief veel gevallen van hart- en vaatziekten blijken voor te komen. Bij die laatstgenoemde aandoeningen kan hittestress in het lichaam een rol spelen.
Brandweer Amsterdam-Amstelland richtte naar aanleiding van het onderzoek drieënhalf jaar geleden het Platform beroepsziekten op. Binnen dat platform is ook het initiatief ontstaan voor een gericht onderzoek naar de gevolgen van hittestress en een aanpak om dit arbeidsrisico beter te beheersen. Trekkers van dit project, ‘rehab’ genoemd, zijn manager facilitair bedrijf Bud Pronk en veiligheidskundige Michel Braam. Laatstgenoemde is tevens voorzitter van de netwerkgroep Arbeidsveiligheid van Brandweer Nederland. De landelijke brancheorganisatie voor de brandweer heeft in zijn arbocatalogus een handreiking voor ‘schoon werken’ opgenomen. Het onderzoek naar hittestress is in 2019 en 2020 uitgevoerd, in samenwerking met de voormalig veiligheidskundige van Brandweer Amsterdam-Amstelland, Sara Rubbens, en het Amsterdam Medisch Centrum (AMC). Met behulp van sensoren in een bio-harnas en een ‘sensorpil’ zijn de gezondheidseffecten van hittestress onderzocht.
Braam legt uit: “Hoe hoger de buitentemperatuur, hoe groter het risico, zeker bij het uitvoeren van intensieve werkzaamheden in uitrukkleding, gecombineerd met onvoldoende fitheid en te lage vochthuishouding. Het gebeurt regelmatig dat brandweerlieden tijdens een inzet bij warm weer onwel worden. Vanuit de Arbowet hebben we via een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) de risico’s van hittestress in kaart gebracht. Op grond van die RI&E moet de werkgever maatregelen nemen om het repressief brandweerpersoneel tegen hitte te beschermen.”
Hitteprotocol
Dat heeft het korps gedaan met de invoering van het hitteprotocol, dat een preventieve en reactieve component heeft. Om het risico op het oplopen van hittestress te verminderen, worden structurele maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat brandweerlieden op warme dagen ‘gekoeld’ uitrukken. Een ‘vlaggensysteem’ met de kleuren, groen, geel, rood en zwart op beeldschermen in de kazernes, geeft aan welke activiteiten onder bepaalde weersomstandigheden niet worden uitgevoerd of worden beperkt. Zoals bijvoorbeeld (buiten) sporten bij warm en zonnig weer of beperking van kazernewerkzaamheden.
Om de kerntemperatuur zo stabiel mogelijk te houden, krijgen brandweerlieden ook een dringend drinkadvies. Een goede vochthuishouding is belangrijk bij het voorkomen van hittestuwing en daarnaast dienen dienstdoende brandweerlieden op de kazerne ieder uur een glas zogenaamde ‘ijsslurrie’ tot zich te nemen. Dit koude ijswater in de ingewanden onttrekt op de meest efficiënte wijze warmte aan het lichaam. Brandweer Amsterdam-Amstelland heeft op iedere kazerne in de regio een ijsslurriemachine geïnstalleerd.
Rehab-eenheid
In de repressieve praktijk betekent het hitteprotocol onder andere dat (en niet uitsluitend bij warme weersomstandigheden) de inzetduur bij brand wordt beperkt tot twintig minuten. Dat is voor brandweerlieden zelf eenvoudig bij te houden, doordat zij in die tijdspanne bij gebruik van adembescherming één ademluchtfles gebruiken. Per saldo betekent dat, dat ingezette eenheden sneller worden afgelost. Omdat hittestress toch altijd op de loer ligt, hebben twee adembeschermingswagens, gestationeerd in Amstelveen en Driemond, de functie van ‘rehab-eenheid’ gekregen. Het personeel is opgeleid en getraind om bij operationele inzetten met een risico op hittestress de brandweerploegen optimaal te ondersteunen door koeling en hydratatie te verzorgen. De voertuigen zijn voor deze functie ingrijpend verbouwd. Ze zijn voorzien van een zonwerende luifel en airconditioning zodat binnen, na verwijdering van de rolcontainers met ademluchtflessen, een gekoelde rustruimte ontstaat. Ook zijn de cabinedaken geïsoleerd en de lichtkoepels verwijderd. Verder zijn aan materialen aan boord: passieve (natte) koelvesten en actieve koelvesten met koelelementen, rehab-stoelen met armleuningen die met water kunnen worden gevuld, een koelbox met gekoelde dranken en een vriesvak met waterijsjes, een opblaasbaar koelbassin, een bloeddrukmeter en meetsensoren om saturatie en hartslag te meten.
Braam: “Bij de ontwikkeling van het hitteprotocol en de inrichting van de rehab-functie hebben we ons laten informeren door Brandweer Zuid-Holland Zuid, die een soortgelijke aanpak had. De 23 bemanningsleden van de adembeschermingswagens zijn opgeleid en getraind om tijdens risicovolle incidenten de rol van rehab-eenheid uit te voeren. Ze zijn getraind in het herkennen van signalen die kunnen duiden op hittestuwing of hittestress, zoals verward praten of verstoorde motoriek. In de operationele lijn zijn ook de bevelvoerders en officieren van dienst daar alert op. De rehab-functionarissen moeten met hun kennis ook kunnen vaststellen wanneer ze moeten opschalen naar medische hulp, bijvoorbeeld omdat iemand onvoldoende reageert op koelende maatregelen.” RJ//
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Veiligheid 85, derde kwartaal 2021
