De energietransitie brengt nieuwe veiligheidsrisico’s mee. Nils Rosmuller van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) vertelt de need-to-knows voor bhv’ers en bhv-organisaties.
In en rond bedrijfsgebouwen staan steeds vaker elektrische auto’s geparkeerd. Op steeds meer daken zijn zonnepanelen geïnstalleerd. In kantoren zijn airconditioning, energie-opslagsystemen en warmtepompen in toenemende mate de norm. “De energietransitie brengt veel teweeg in de gebouwde omgeving, zeker in kantoor- en bedrijfspanden”, zegt Nils Rosmuller lector energie- en transportveiligheid van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), en expert op het snijvlak van energietransitie, veiligheid en hulpverlening.
Patsboemscenario’s
Vanuit zijn onderzoek naar de veiligheidsrisico’s van de energietransitie voor burgers en incidentenbestrijders ziet Rosmuller een breed scala aan wat hij “patsboemscenario’s” noemt. “Als er iets misgaat met elektrische voertuigen en installaties dan zijn er heel directe gevolgen mogelijk. Denk aan een brand, een explosie en de verspreiding van toxische stoffen. De verwachting is dat de risico’s voor utiliteitsgebouwen steeds groter worden naarmate er meer maatregelen worden genomen om het energieverbruik te verduurzamen en te verminderen. Zo zien we nú nog relatief weinig incidenten met warmtepompen, maar zouden er in toekomst een groter aantal ongelukken kunnen plaatsvinden als meer gebouwen van dergelijke systemen gebruikmaken.” Daarnaast leidt betere isolatie ertoe dat het verloop van branden verandert, en zich bijvoorbeeld meer rook ontwikkelt.
Andersoortige risico’s
Elektrische voertuigen
Onderzoek van het NIPV heeft aangetoond dat branden bij elektrische vervoermiddelen anders verlopen dan bij auto’s en vrachtwagens die rijden op fossiele brandstoffen, zoals benzine en diesel. Zo veroorzaken de accu’s van elektrische voertuigen veel (toxische) rook en zelfs explosies met wegschietende onderdelen. Ook de duur van de brand verschilt. Rosmuller: “In parkeergarages met relatief lage plafonds ontwikkelt zich bij een brand veel rook, dus dan zie je al snel niets meer. Er komen ook gevaarlijke stoffen vrij, wat het vluchten en de bestrijding extra moeilijk maakt. Een brandend elektrisch voertuig smeult doorgaans ook nog lang door. Als er bij een brand in een elektrische auto een accu is betrokken, dan kan een zogenoemde thermal runaway in de behuizing ontstaan. Je ziet dan van buiten misschien niets, maar er kan dan toch opeens een brand ontvlammen. De herkenbaarheid van een brand is daardoor ingewikkelder dan bij de auto’s die we van oudsher kennen.”
Energie-opslagsystemen
Ook energie-opslagsystemen, die in gebouwen aanwezig kunnen zijn als er zonnepanelen, warmtepompen en andere alternatieven voor gasgestookte cv-ketels worden gebruikt, vragen om extra aandacht, benadrukt Rosmuller. “Een brand in een energie-opslagsysteem heeft meestal een trage aanloop, maar kan heel lang voortduren. Daarbij kunnen ook veel toxische stoffen vrijkomen. De rookverspreiding lijkt op het eerste oog niet bijzonder, en soms is er niet veel meer te zien dan een witte damp. Maar die rook bevat chemische stoffen die zeer schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Daarnaast kunnen dergelijke installaties onverwacht exploderen. Als onderdelen dan plotseling met veel kracht losraken, veroorzaken de projectielen de omgeving, of erger nog, de mensen in de buurt.”
De rookverspreiding lijkt op het eerste oog niet bijzonder. Maar die rook bevat chemische stoffen die zeer schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.
Zonnepanelen
Zonnepanelen op het dak van een gebouw vergroten bovendien het risico van overslaande brand. “Binnen in het gebouw zijn vaak brandcompartimenten aangebracht, zodat een brand zich niet verder verspreidt dan het compartiment. Maar een brand via zonnepanelen kan zich van bovenaf verspreiden, over de grenzen van een brandcompartiment. Daardoor kunnen grote oppervlakten van het gebouw worden aangetast.”
Een nieuwe visie op arbeidsveiligheid
“Vervoermiddelen, installaties en systemen die nodig zijn voor de verduurzaming van de energievoorziening betekenen dat we te maken krijgen met andersoortige veiligheidsincidenten”, vat Rosmuller de problematiek van een veilige energietransitie samen. “We zijn ons nog niet altijd voldoende bewust van deze risico’s. Daar komt bij dat de oorzaken niet zo makkelijk zichtbaar zijn. Zie je in een parkeergarage dat de accu van een elektrische auto oververhit is? Weet je waar de energie-opslagsystemen van een gebouw zich bevinden? Ontdek je op tijd een brand in de ruimte waar de installaties voor gebouwbeheersystemen zijn geplaatst?”
Een centrale vraag voor bhv-organisaties is volgens Rosmuller: is de huidige risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) nog goed afgestemd op de situatie van nu en straks? “Een gebouw met een parkeergarage vol elektrische voertuigen, een dak vol zonnepanelen en een gebouwbeheersysteem vol accu’s vereist een nieuwe visie op arbeidsveiligheid, met name vanuit de brandrisico’s.” Ook de samenwerking met partners zoals leveranciers is daarbij een aandachtspunt. “De inzet van duurzame energiebronnen en -systemen betekent soms dat er andere leveranciers en onderhoudsmedewerkers over de vloer komen. Zij moeten aan de ene kant goed op de hoogte zijn van de veiligheidsregels op de werkvloer, en aan de andere kant actief kennis delen over risico’s.”
Drie adviezen voor bhv-organisaties
Rosmuller geeft bhv-organisaties drie adviezen om de risico’s rond de energietransitie nu te adresseren. Zijn eerste advies is: inventariseer om te beginnen de energievoorziening in een pand. “Hoe zijn de elektriciteit en verwarming geregeld? Wie zijn de beheerders van de systemen? Zijn er zonnepanelen op het dak geplaatst? Welke voorzieningen voor elektrisch laden zijn er in de parkeergarage? De antwoorden op deze vragen leveren input voor de actualisatie van de RI&E. Daarnaast is dergelijke informatie belangrijk om door te geven aan de brandweer die na een melding ter plaatse komt.”
Het tweede advies van Rosmuller is: breng de specifieke risico’s in kaart, zodat je op de juiste wijze reageert als er iets misgaat. “Wees je bijvoorbeeld bewust van de explosierisico’s van accu’s. Soms lijkt een brand gedoofd, maar dan kunnen de temperatuuropbouw en gasproductie toch een opvlamming en zelfs een explosie veroorzaken. Let ook op de risico’s van elektrocutie. Als je als onderhoudsmedewerker of bhv’er op een onhandige manier in de weer gaat met een accu dan kan je een ernstige stroomstoot krijgen.”
Tot slot: het is mogelijk om een aantal systemen tijdelijk uit te zetten als zich een incident voordoet. Rosmuller: “Energie-opslagsystemen en laadpalen zou je (centraal) afschakelbaar kunnen maken. Door de elektriciteit af te koppelen bij een brand, voorkom je de energietoevoer naar de brand waarmee je de brand als het ware blijft voeden. Het is dan natuurlijk wel belangrijk dat bhv’ers of andere medewerkers op een veilige plek voor de juiste afschakeling kunnen zorgen.”
Samenwerking in verandering
Naarmate de voortgang van de energietransitie versnelt, verandert de samenwerking tussen bhv’ers, bhv-organisaties en hulpverleningsorganisaties op een subtiele wijze, verwacht Rosmuller. “De kennisoverdracht van bhv’ers aan de hulpdiensten tijdens de eerste ontvangst is en blijft extreem belangrijk. Het grootste aandachtspunt is de inzet van bhv’ers voor ontruimingen en incidentenbestrijding. Incidenten waarbij toxische verbranding optreedt, moeten worden afgehandeld door professionals met speciale persoonlijke beschermingsmiddelen. Het is ook echt riskant om een brandje op een met zonnepanelen belegd dak of in een parkeergarage te blussen. Zelfs voor ervaren brandweermensen is een parkeergarage met elektrische voertuigen een hoog risico locatie. Dan wil je als bhv’er een doordachte risico-afweging kunnen maken of je daar bij een brand überhaupt nog een schouw gaat uitvoeren.”
Risicobewustzijn
Er is vanuit het NIPV veel kennis over de veiligheidsrisico’s van de energietransitie, benadrukt Rosmuller. “Er zijn al diverse publicaties met concrete handreikingen voor hulpverleners en voor exploitanten en beheerders van gebouwen. Daarmee ligt er ook een basis om bhv’ers onderbouwde handelingsperspectieven te geven. Maar het begint allemaal met een bewustzijn van de risico’s.” LD//
