Invloed brandweercultuur op verwerking ingrijpende incidenten

Brandweermensen krijgen tijdens hun werk te maken met ingrijpende incidenten. Dat kan grote impact hebben op hun welzijn. Onderzoek van Karin Dangermond laat zien dat informele collegiale steun van collega’s in de brandweerploeg cruciaal is voor het verwerken van deze incidenten en dat humor daar een belangrijk rol bij speelt. Op 18 april 2023 verdedigt zij haar proefschrift ‘Beyond tough appearances: The impact of the fire service culture in the processing of critical incidents’ aan de Universiteit voor Humanistiek.

Brandweermensen ervaren ingrijpende incidenten meestal als collectief; in de brandweerploeg of het brandweerkorps. Tot nu was echter onduidelijk hoe de brandweercultuur de verwerking van ingrijpende incidenten beïnvloedt. Dit onderzoek brengt hier verandering in. Karin Dangermond, senior onderzoeker bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), laat zien welke incidenten brandweermensen als ingrijpend ervaren en welke rol de brandweercultuur speelt bij de verwerking ervan. De ervaringen van brandweermensen zelf staan hierbij centraal. Dangermond interviewde een groot aantal brandweermensen en sleutelfiguren in de brandweerorganisatie en was veelvuldig aanwezig bij 24-diensten en oefenavonden van verschillende brandweerploegen verspreid over het land. Niet eerder is zo’n omvangrijk onderzoek onder de Nederlandse brandweer uitgevoerd.

Waarom incidenten ingrijpend zijn

Waarom en wanneer brandweermensen incidenten als ingrijpend ervaren, hangt af van persoonlijke eigenschappen en omstandigheden, en de cultuur binnen de brandweerploeg. De impact van incidenten is het grootst als er sprake is van fysiek letsel of overlijden van het slachtoffer, als brandweermensen het slachtoffer persoonlijk kennen, ze de hulpverlening als mislukt beschouwen, levensbedreigende situaties meemaken, er kinderen bij betrokken zijn en als collega’s worden bedreigd of sterven. Groepsverwachtingen, standaarden en normen binnen het brandweercollectief hebben invloed op de verwerking van deze gebeurtenissen.

Collegiale steun

Bij het verwerken van ingrijpende incidenten geven brandweermensen de voorkeur aan informele collegiale steun binnen het brandweerploeg of het korps waar ze deel van uitmaken. Ze hoeven hun ervaringen en emoties dan niet uit te leggen omdat ploegleden vergelijkbare ervaringen hebben. Bovendien is informele steun meer gericht op persoonlijke behoeften dan formele vormen van steun die binnen de brandweer worden geboden. Ook humor is van belang bij het verwerken van ingrijpende incidenten. Het kan de sociale cohesie in de brandweerploeg versterken en de sfeer in de ploeg positief beïnvloeden. Voor brandweervrijwilligers is collegiale steun moeilijker te krijgen dan voor beroepsbrandweermensen omdat zij minder frequent en langdurig samenwerken.

Duurzame inzetbaarheid

Een ingrijpend incident kan bij brandweermensen leiden tot ernstige mentale problematiek zoals depressie, post-traumatic stress disorder (PTSD) en zelfmoordgedachten met als gevolg suïcidaliteit. Voor hun welzijn is het belangrijk om inzicht te hebben in de verwerking van dit soort incidenten. Brandweermensen die tevreden zijn over de hulp die ze krijgen, ervaren minder stress. Een betere afstemming van de hulp en nazorg op hun specifieke behoeften kan bijdragen aan hun welzijn en (geestelijke) gezondheid. Dit is van belang voor de duurzame inzetbaarheid van brandweermensen, en daarmee voor de brandweerorganisatie en de samenleving als geheel.