Eerste hulp bij stress: rust kan je redden

Een van de belangrijkste interventies als eerstehulpverlener is rust brengen, zowel voor jezelf als voor het slachtoffer en de omstanders. In dit artikel vertelt Ruben Verlangen hoe je stress herkent, wat de effecten ervan zijn en geeft hij je gereedschap om stress de baas te worden.

Als een hulpverlener druk, onrustig of gestrest is, dan denkt een slachtoffer al snel het ergste. Daarnaast worden waarnemen, denken en beslissingen nemen onder druk lastiger. Bovendien gaan handelingen opeens meer verkrampt of met trillende handen. Ten slotte heeft druk ook effect op de omgeving, want stress is besmettelijk. Het klinkt misschien als een open deur, maar rust kan je redden.

Effect van druk

De Franse stervoetballer Kylian Mbappé moest als laatste speler van Frankrijk op het EK van 2021 een penalty nemen na de verlenging. Zwitserland was al vijf keer succesvol geweest in de penaltyserie, Frankrijk viermaal. Bij een misser gaat Zwitserland door naar de halve finale. Het volle stadion en heel Frankrijk kijken mee… en hij mist. We weten niet wat er in zijn hoofd omging, maar duidelijk is dat druk effect op hem heeft gehad. Druk van niet willen verliezen, druk van een duur betaalde speler waarvan wordt verwacht dat hij wel even scoort, druk van nu moet het gebeuren, druk om niet te falen. Op een trainingsveld lukt zo’n penalty prima, maar onder de beschreven omstandigheden is het andere koek.

In de eerste hulp werkt het precies zo. In een trainingslokaal tijdens de jaarlijkse reanimatietraining lukt het prima om het juiste borstcompressietempo van 100 tot 120 per minuut te vinden. Anders wordt het als je als burgerhulpverlener na een plotselinge HartslagNu oproep ’s avonds terwijl je aan de borrelnootjes zit, naar een wildvreemd huis drie straten verderop moet fietsen, daar de emotie van de aanwezigen over je heen krijgt, een trap op moet rennen, iemand van 100 kg uit bed moet krijgen, en dan je juiste borstcompressietempo moet zien te vinden. In die omstandigheden ga je makkelijk te snel. Het is dan ook heel menselijk dat druk effect op je heeft, zoals bij Mbappé. Maar wat is dat effect?

Druk

Stress is niet alleen maar negatief. Stress kan ook maken dat je scherper wordt, het geeft energie en maakt je klaar om in actie te komen. Door de negatieve lading van het woord stress spreek ik dan ook liever van druk.

Druk kan je helpen. Sporters maken daar ook gebruik van door zich op te peppen voor een wedstrijd. Bijvoorbeeld de bokser die door een trainer zacht in het gezicht wordt geslagen.
Bij een evenement waar weinig gebeurt, word je misschien minder scherp als eerstehulpverlener en ben je niet klaar als er plotseling toch wat gebeurt. Te veel druk kan echter leiden tot prestatieverlies, zoals die te hoge borstcompressiefrequentie.
Druk heeft effect op je waarneming. Die keer dat ik bij een heftig ongeval met een jong kind was, heb ik weinig van de omgeving gezien en de moeder gemist terwijl die toch ook in de keuken stond.
Druk vernauwt je blik. Als een voetballer bij een penalty naar de doelman kijkt, dan komt de bal dichter bij de doelman uit (met het gevaar dat de penalty wordt gestopt).
Druk heeft ook effect op je denken en beslissingen. Een mens heeft maar een beperkte ‘cognitieve bandbreedte’ en je kan niet twee dingen tegelijk. In situaties waar veel moet gebeuren en er moet worden nagedacht, kan je cognitieve bandbreedte snel op raken.
Als laatst heeft druk ook effect op je handelen. In een voorbereiding op het klimmen lukte die simpele knoop leggen mij opeens niet meer. De druk van de hoogte had effect op mijn fijne motoriek. Je wilt geen prestatieverlies in een situatie waar het ertoe doet.

Hoe kun je dan optimaal blijven presteren in een eerste hulp situatie?

Bedreiging of uitdaging

Er is geen eenduidig antwoord op de vraag hoe je optimaal blijft presteren, omdat de omstandigheden variëren en iedereen anders is. Een belangrijk uitgangspunt is al heel oud. De Griekse filosoof Epicetus (50 n. Chr.) zei al: “Niet de dingen zelf maken mensen van streek, maar hun denkbeelden erover.” Met andere woorden, het is maar net hoe je iets benadert. Zie je iets als bedreiging of als uitdaging? Een reanimatie van een kind is natuurlijk heftig, maar als je het als moeilijk ervaart, wordt het ook moeilijk. De Nederlandse Reanimatie Raad zegt niet voor niets dat je het volwassen stappenplan (algoritme) toe mag passen bij kinderen. Maak het onder lastige omstandigheden makkelijk en benader het als uitdaging (zonder te bagatelliseren, overmoedig te worden of de situatie tekort te doen). Training is de sleutel: ervaring opdoen, trainen onder druk, en zorgen dat je iets tot in de puntjes beheerst. Als je niet meer hoeft na te denken over de stappen, heb je meer cognitieve bandbreedte.

Focus op waar jij controle over hebt

Als je optimaal wilt presteren, richt je dan op factoren waarop je zelf invloed kunt uitoefenen. Bij een hulpverlening waar omstanders zich overal mee bemoeien, kan je irritatie je afleiden. Irritatie ‘kaapt’ als het ware je brein: het slokt je cognitieve bandbreedte op, waardoor je dingen mist (waarneming) of de tel kwijtraakt bij de borstcompressies (handelen). Focus op waar jij controle over hebt en niet op de supporters in het volle thuisvak van de voetbalploeg waar jij een onwel geworden supporter aan het helpen bent.

Als je voelt dat je wilt versnellen, moet je juist vertragen

Een tijdje geleden was ik thuis mijn autosleutel kwijt. Ik had haast, want ik moest op tijd bij een afspraak zijn. Ik liep als een ‘kip zonder kop’ door het huis met als resultaat dat ik mijn sleutel niet kon vinden. Een betere strategie die ik tegenwoordig hanteer, is dat als ik voel dat ik wil versnellen, ik juist vertraag. Als ik even stop met rondrennen en de tijd neem om te bedenken waar ik gisteren was, dan bedenk ik dat de sleutel in mijn broek zit die ik gisteren aan had. Vertragen lijkt contraproductief als je haast hebt, maar dat 5 seconden stopmoment levert meer tijdwinst op dan het als een kip zonder kop rondrennen.

Zo werkt het ook in de eerste hulp. Snel handelen is zeker nodig, maar het levert meer tijdwinst op als je soms even vertraagt. Als ambulanceprofessional ga ik bijvoorbeeld niet rennen bij een spoedmelding. Dat heeft meerdere redenen. Rennen geeft een hoge hartslag wat weer effect heeft op je fijne motoriek (waardoor handelingen lastiger gaan). Rennen is minder veilig, want vallen is zo knullig binnenkomen. En je hebt geen tijd om rond te kijken als je aan komt rennen, wat ten koste gaat van je overzicht.

STOP-DENK-DOE

Zoals ik het beschrijf, lijkt het reguleren van druk eenvoudig. De crux ligt echter niet zozeer bij het reguleren, maar bij het herkennen dat druk effect op je heeft of gaat krijgen. Daarom is de boodschap in het eerste deel van de zin zo belangrijk ‘Als je voelt dat je wilt versnellen, moet je juist vertragen’. Het gaat om het registreren bij jezelf wat er met je gebeurt. Registreren dat ik zoals in het voorbeeld van mijn autosleutel als een kip zonder kop aan het rondrennen ben. Of heftiger in geval van de treinbrand op 11 november 2000 in Kaprun (Oostenrijk), waarbij 155 doden vielen. Een deel van passagiers die uit de trein konden komen, maakte de fatale fout om opwaarts te vluchten (omhoog in de tunnel). Giftige rook kostte hen het leven. De enige twaalf overlevenden waren degenen die langs de vuurhaard naar beneden vluchtten. Ik weet niet wat ik gedaan zou hebben, maar grote kans dat ik in de paniek om uit de trein te komen de grote meute achterna zou zijn gaan. Hier rustig achter mij laptop kan ik bedenken dat een omhooglopende tunnel als schoorsteen werkt. Maar hoe bedenk je dat op zo’n heftig moment. Dan wil je versnellen, wil je weg van het gevaar, vluchten…

De boodschap is als je dat voelt, je juist even moet vertragen. Die 5 seconden helpen misschien om het ‘schoorsteen effect’ te bedenken en naar beneden te vluchten. Vertragen als je wilt versnellen! STOP-DENK-DOE dus, in plaats van de gebruikelijke reflex van hulpverleners (mezelf inclusief) om gelijk te doen. Het kan je eigen leven redden, maar ook dat van een slachtoffer.

Adem in, adem uit

Een laatste regulatie-instrument wat ik wil bespreken, is ademhaling. Als je voelt dat druk vat op je krijgt, dan kun je met je ademhaling je hartslag omlaag krijgen. Bij een melding van een ongeval met meerdere kinderen voelde ik mijn hartslag omhoog gaan. Door langer uit te ademen en een pauze in te lassen voor mijn volgende inademing, voelde ik mij rustiger worden. Een simpel stuk gereedschap wat biatlon-deelnemers of scherpschutters ook gebruiken voordat ze gaan schieten. Hun fijne motoriek wordt er beter van. Een combinatie van ademhaling en achteruit stappen (scan and breathe) helpt je om een breder beeld te krijgen en druk te reguleren. Dus ben je bezig met een intensieve hulpverlening stap dan af en toe achteruit, adem in en adem vooral lang uit, en ga weer door.

Rust kan je redden

Voor al de genoemde punten geldt dat je druk of prestatieverlies ook bij je collega hulpverlener kunt herkennen en kunt helpen om de druk te reguleren. Je kan elkaar ‘besmetten’ met druk, maar het werkt zeker ook andersom: je kan elkaar helpen! Heb oog voor elkaar, zeker in heftige omstandigheden. Bedenk wat voor jou niet heftig is, kan dat voor de ander wel zijn. Ik heb steun van mijn collega’s bij oprechte aandacht in een hulpverlening en dat probeer ik ook andersom. Ook naar die bedrijfshulpverlener, politieagent of omstander.

Eerste hulp verlenen zonder prestatieverlies vraagt dus aandacht voor jezelf en je collega’s. Rust kan je redden door überhaupt te herkennen wat er met je gebeurt, je bewust te zijn van een lading die je aan iets geeft, te controleren wat je kunt controleren, soms te vertragen, achteruit te stappen en te ademen. Jij bent een belangrijk instrument in een hulpverlening, dus geef aandacht aan dat instrument. RV//