Het zit in de mens – en zeker de bedrijfshulpverlener – om reflexmatig een slachtoffer te hulp te schieten. Zeker als dat iemand is waarmee je werkt en waar je op gesteld bent. Maar daardoor kan de eigen veiligheid in gevaar komen. Volgens Vincent Jager, opleidingskundig adviseur bij NIBHV is het dan ook belangrijk eerst goed voor jezelf te zorgen, zodat je daarna goed voor anderen kan zorgen.
Denk aan je eigen veiligheid! Welk protocol of handelingsschema voor de bhv start er niet mee? Of het nu om het beoordelen van de veiligheid gaat voor je op een slachtoffer afstapt, of dat je eerst je onderzoekshandschoenen aandoet voor een behandeling. Welk hulpverleningsniveau je er ook op bevraagt, de veiligheid van jezelf staat voorop. Immers, heel cru gezegd: als je er zelf naast ligt, dan kan je helemaal niemand helpen.
En dan heb ik het nog niet eens over wat een extra slachtoffer doet voor de rest van de hulpverleners. De hele situatie wordt er plotsklaps erger op en er zal veel meer nodig zijn om de hulpverlening hierop af te stemmen. Bovendien doet het ook wat met het zogenaamde moreel ter plaatse. Niet dat het gewond raken van een bhv’er erger is dan een collega die slachtoffer is van een incident. Nee, natuurlijk niet. Maar, het doet wel wat in de koppies van de andere hulpverleners. De onzekerheid die erin kan sluipen, kan wel eens verstikkend werken.
Zelfhulp- en kameradenhulp
In mijn tijd als militair is me dit ook duidelijk geworden. In de zogeheten Zelfhulp- en kameradenhulp (zhkh), het ehbo-equivalent bij Defensie, spreekt men zelfs van niveaus van veiligheid en wat men kan doen in die situaties. In Care under Fire/Threat (CuF/T), heeft men het over een directe dreiging. Dat kan natuurlijk geweervuur zijn, maar het is meer dan dat. Ook brandgevaar, vallend puin, elektrocutiegevaar, voorbijrazend verkeer en zelfs extreme weersomstandigheden kunnen de veiligheid direct beïnvloeden.
Daarmee wordt ook beïnvloed wat je kan doen op dat moment. Het kan soms zelfs betekenen dat het beste medicijn op dat moment is om terug te vuren, te blussen, de boel te stutten, de stroom eerst uit te schakelen of jezelf, het slachtoffer en andere hulpverleners om je heen naar veiliger gebied te verplaatsen. De zorg die je in deze onveilige situatie kan verlenen, is puur gericht op het noodzakelijke. Het stelpen van een bloeding, het openhouden van de luchtweg en stimuleren van het slachtoffer om zichzelf te helpen zolang deze voldoende bij bewustzijn is. Vandaar dan ook de term ‘zelfhulp’ in het acroniem zhkh.
Treat first, what kills first
Een snelle noodverplaatsing naar een veiliger gebied kan soms het beste zijn om te doen. En ja, er is dan risico op verergering van letsel. Daarom wordt ook wel gesproken over: ‘Treat first, what kills first’. Denk dan bijvoorbeeld aan een slachtoffer dat na een kettingbotsing in een voertuig zit dat mogelijk vlam gaat vatten. Dat slachtoffer sleep je er ook snel uit en daarbij kan je dan waarschijnlijk minder rekening houden met mogelijk nekwervelletsel.
Bhv’er is schaars middel
Wat je wilt voorkomen, is dat je zelf of een van je assisterende bhv’ers slachtoffer wordt. Bhv’ers moet je zien als een schaars middel en daar ga je zuinig mee om. Het is ook een kwestie van behoud van voortzettingsvermogen. Zorg dus eerst goed voor jezelf, zodat je daarna goed voor anderen kan zorgen. Dit is lastig. Het zit immers in de mens om vaak reflexmatig een slachtoffer te hulp te schieten. Zeker als dat iemand is waarmee je werkt en waar je op gesteld bent.
Train as you fight
Ik kan het niet vaak genoeg zeggen, maar de manier om dit te voorkomen is training. Bij scenariotraining wordt hier nogal eens aan voorbij gegaan. Hoe vaak zeggen we niet als in een automatisme: de situatie is veilig, of veiligheid: gedaan! Terwijl ook het aspect van het beoordelen en waarborgen van de veiligheid geoefend moet worden. De term ‘Train as you fight’, is al eens eerder voorbij gekomen op dit platform en via andere kanalen. Oefen zo realistisch mogelijk is het devies. Hoe echter de context, des te echter het gedrag. Dan kan je ook dit echte gedrag evalueren en daar feedback op geven. Zo wordt het een waardevolle leerervaring waar de deelnemers ook echt wat van opsteken. Zeer waarschijnlijk zal de ervaring ook langer blijven hangen. En daar doen we het uiteindelijk voor, het leerrendement.
Fight as you train
Andersom zou je ook kunnen zeggen: ‘Fight as you train’. Het omdraaien van zo’n gevleugelde uitspraak klinkt vreemd. Maar, het zou toch veel gekker zijn als je in het ‘echie’ opeens heel anders te werk zou gaan. Deze twee zaken, oefenen en de daadwerkelijke inzet, moeten we zo dicht mogelijk tot elkaar zien te brengen.
Veiligheid moet de welbekende ‘rode draad’ zijn in het optreden van de bhv’er
Zo ook op het gebied van veiligheid. Breng als instructeur de deelnemers in situaties die onveilig zijn bij aanvang, maar wel veilig te krijgen zijn met de juiste inspanningen. Om dan vervolgens de situatie weer te laten verslechteren, zodat je bij de deelnemer bewustwording creëert over het fenomeen veiligheid en dat dit niet vanzelfsprekend is of blijft.
Veiligheid rode draad in optreden bhv
Veiligheid is een vloeibaar begrip waar de bhv dan ook flexibel in moet zijn tijdens het handelen. Dat vraagt adaptatievermogen, doorzettingsvermogen en stressbestendigheid. Competenties die alleen maar te testen zijn in contextvolle scenario’s gekoppeld aan de (rest)risico’s op de werkvloer, die zijn verkregen uit de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Veiligheid moet de welbekende ‘rode draad’ zijn in het optreden van de bhv’er. Dat betekent dat de bhv’er ook moet leren om tijdens zijn inzet momenten in te bouwen om daar bewust op te letten.
Scan and breathe
Bij Defensie werd dat ook wel ‘scan and breathe’ genoemd, asses and reassess (continu beoordelen en herbeoordelen). Het komt erop neer dat je in bepaalde fases van je optreden een bewust moment pakt voor jezelf. Dan kijk je even op van je slachtoffer bijvoorbeeld (scan). Neem waar, neem drie diepe rustige ademteugen (breathe) en beoordeel gelijktijdig de veiligheid. Is de situatie veilig, dan ga je door tot het volgende moment. Die drie diepe ademteugen helpen ook om je stresslevel omlaag te brengen. Daardoor ben je weer scherper en wordt de kwaliteit van je optreden nog beter.
Eigen maken
Ook dit is een kwestie van inslijpen. Een instructeur, maar ook de andere deelnemers kunnen je daarmee helpen totdat het je eigen wordt, ook wel internaliseren genoemd in leertheorieën. Op een gegeven moment weet je niet beter en wordt veiligheid een vast gegeven in jouw optreden. Nogmaals, lig je ernaast, dan kan je niemand helpen. En wie gaat jou dan helpen? Daarom: Eigen veiligheid eerst! VJ//
