“Iedereen elke dag weer veilig en gezond naar huis”

In de huidige energietransitie neemt windenergie een prominente plaats in. Windmolens schieten als paddenstoelen uit de grond. Maar de bouw ervan kent specifieke risico’s, waarvan werken op grote hoogte het meest in het oog springt. Bij Ton Vrijdag, bouwdirecteur van Windpark Zeewolde, ligt de focus altijd op veiligheid en voor hem is veilig werken een vereiste. “Een zwaar ongeval is voor de betrokkenen het ergste wat er kan gebeuren. Voor mij is dit project mislukt als hier zoiets zou plaatsvinden.”

Tussen Zeewolde en Almere hebben meer dan 200 boeren, windmoleneigenaren en bewoners zich verenigd in Ontwikkelvereniging Zeewolde en zijn aandeelhouder van Windpark Zeewolde. De huidige 220 windmolens in het gebied zullen in de komende jaren door Windpark Zeewolde B.V. worden verwijderd en vervangen door 91 nieuwe turbines. Die zullen uiteindelijk groene stroom voor zo’n 280.000 huishoudens opwekken.

Geen geen one-man-show

Sinds mei 2019 is Ton Vrijdag werkzaam als bouwdirecteur van Windpark Zeewolde B.V.. Eerder was hij als projectdirecteur betrokken bij projecten in de chemie, de energiesector, en de infrastructuur/tunnelbouw. Voorbeelden zijn de Westerscheldetunnel, de Sloecentrale en Windpark Krammer. “Kenmerkend voor deze grote projecten is dat je als projectdirecteur er langere tijd werkzaam bent, vaak wel een aantal jaren”, vertelt Vrijdag. “Maar projecten van een dergelijke omvang zijn zo complex, dat doe je samen met een team. Een team dat verantwoordelijk is voor het in goede banen leiden van het project, dat het project trekt en draagt ook als het soms tegenzit. Want bouwen is voor mij geen one-man-show.”
Bouwdirecteur en opdrachtgever
Windpark Zeewolde heeft de ontwikkelfase achter de rug en in oktober 2019 is de bouwfase ingeluid met de start van de werkzaamheden aan het transformatorstation en de infrastructuur. De projectorganisatie bestaat uit 35 fte, er wordt gewerkt met drie hoofdaannemers, en als het project op volle stoom is zullen er zo’n 600 mensen verspreid over de zeven bouwlocaties werken. Vrijdag: “Als bouwdirecteur stuur ik een professionele organisatie aan. We zijn opdrachtgever en toezichthouder, waarbij we ervoor moeten zorgen dat het project op tijd en binnen budget wordt opgeleverd. Mijn werk zit erop als de bouw is afgerond.”

Veiligheid in contract

In deze opsomming van taken en verantwoordelijkheden ontbreekt een voor Vrijdag essentiële, namelijk veiligheid. “Natuurlijk, vraag iemand in de bouw of hij veiligheid belangrijk vindt en het antwoord is ‘ja’. Dat is hier niet anders. Toch is op mijn eigen verzoek dit punt speciaal in mijn contract opgenomen. Daarin staat dat ik verantwoordelijk ben voor de bouw-, arbeids- en verkeersveiligheid, en dat ik mandaat heb om in te grijpen mocht dat nodig zijn.”

“Mensen moeten continu bewust worden gemaakt van de risico’s”

Vrijdag legt uit waarom veiligheid voor hem zo belangrijk is: “Je werkt met zijn allen hard aan een mooi project. Je wilt dan niet dat er een ongeval gebeurt waarbij iemand zwaar letsel oploopt of erger, en dat je er in de analyse achter komt dat het helemaal niet had hoeven te gebeuren als je bepaalde zaken anders had gedaan. Want ga zoiets maar eens aan de nabestaanden vertellen, dat wil je niet. Dat is mijn drijfveer voor veiligheid.”

Top down en bottom up

Om veilig werken op zijn projecten te realiseren heeft Vrijdag een duidelijke visie ontwikkeld. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor het management. “Veilig werken is een management verantwoordelijkheid. De top moet het uitdragen, steunen en faciliteren. Vervolgens moet in de loop van de tijd vanaf de werkvloer bottom up feedback komen naar het management. Want het management is er wel van afhankelijk dat de mensen op de werkvloer het daadwerkelijk oppakken. Als je die interactie kunt realiseren, dan heb je een veiligheidscultuur die echt werkt.”

“Ik hoop dat ook hier in Zeewolde weer te bereiken”, vervolgt Vrijdag. “Daarbij is cruciaal dat wij als management het niet alleen bij woorden laten, maar er zelf daadwerkelijk naar handelen. Iedereen vanuit de projectorganisatie moet het goede voorbeeld geven, van de bouwdirecteur tot aan de communicatiemanager of de secretaresse die af en toe ook op de bouwplaats komen. We moeten voorkomen dat de mensen op de bouwplaats het idee krijgen dat er met twee maten wordt gemeten.”

Veiligheidsrondes door het management

Maar hoe doe je dat als je niet alleen met de eigen projectorganisatie te maken hebt, maar ook met verschillende (onder)aannemers werkt? “Ik neem veiligheid altijd nadrukkelijk mee in het aanbestedingstraject”, vertelt Vrijdag. “Ik kijk naar ongevalscijfers van aannemers, maar vraag het management ook wat zij zelf doen aan veiligheid op een project. Het is dan niet voldoende als ze zeggen dat ze daar een veiligheidskundige voor hebben, want dan ben je klaar bij mij. Ik kijk heel sterk naar hoe het management zelf in de wedstrijd zit, hoe ze zelf veiligheid uitdragen op de bouwplaats. Dat vind ik interessanter dan dat ze zeggen veiligheid belangrijk te vinden, want nogmaals dat zegt iedereen.”
Vervolgens is het streven om alle medewerkers op een minimumniveau van veilig werken te krijgen. “Dat begint ermee dat iedereen die de bouwplaats betreedt VCA gecertificeerd moet zijn, maar bijvoorbeeld ook onze animatievideo over veilig werken moet hebben bekeken. Daarnaast doen we met het management van alle (onder)aannemers veiligheidsrondes over de bouwlocaties. Afhankelijk van de projectfase kan dat oplopen tot wel vijf keer per week. We kijken daarbij naar onveilige situaties en wat we eraan moeten doen. Dat heeft een positief effect op managementniveau en de medewerkers zien dat het management betrokken is.”

Communiceren over risico’s

En dan is er de bouwplaats zelf, waar de medewerkers moeten omgaan met voor de windenergiesector specifieke risico’s als werken op en vallen van hoogte. Vrijdag: “De molens die we hier bouwen hebben een ashoogte van wel 150 meter en een tiphoogte tot wel 220 meter. Mensen werken dus op grote hoogte, waarbij vallen een reëel gevaar is. Maar wat denk je van vallende objecten? Een bout die van 50 meter naar beneden valt gaat echt door je veiligheidshelm heen hoor. En alles waarmee we werken is groot en zwaar, er wordt gewerkt in kleine ruimtes, en tenslotte heb je ook altijd te maken met de wind.”
Toolboxmeetings zijn voor Vrijdag de aangewezen plek om met de medewerkers te communiceren over deze risico’s. “Daarbij zijn wij als opdrachtgever soms aanwezig om te horen of de mensen de juiste informatie krijgen. Verder communiceren we via posters, nieuwsbrieven en onze website. De kracht zit daarbij in de herhaling, net als bij reclame. Mensen moeten continu bewust worden gemaakt van de risico’s.”

Balans tussen belonen en straffen

Om in de machowereld die de bouw volgens Vrijdag nog vaak is veilig werken een positieve uitstraling te geven, is hij voorstander van het belonen van mensen die een bijdrage hebben geleverd aan veiligheid. “Die medewerkers worden in het zonnetje gezet, met aandacht voor wat ze hebben gedaan en wat dat voor ons betekent. Zo kregen we laatst een melding over een onveilige verkeerssituatie bij een van de bouwlocaties, die we vervolgens hebben aangepast. We hebben een interview met deze medewerker op onze website geplaatst, hij kreeg het certificaat van veiligste medewerker van de maand en een mand met streekproducten. Tja, daar kan je natuurlijk beter mee thuiskomen dan met de mededeling dat je bent ontslagen vanwege onveilig gedrag. Want natuurlijk bestraffen wij mensen ook als we constateren dat zij willens en wetens onveilig werken, je kunt niet het een doen en het ander laten. Maar je moet wel de balans zoeken tussen belonen en straffen.”

Veilig werken blijft uitdaging

Als het gaat om veilig werken in de windenergiesector kunnen er volgens Vrijdag nog wel wat stappen worden gezet. “Daarbij moet je denken aan cultuur, bewustzijn en elkaar durven aanspreken op gedrag. We moeten in deze sector streven naar een situatie dat veiligheid niet alleen een dingetje is van een manager, maar dat iedereen zich er verantwoordelijk voor voelt.”

Maar op Windpark Zeewolde lijkt Vrijdag zijn zaakjes wat dat betreft op orde te hebben, ook al benadrukt hij dat veilig werken een uitdaging blijft. “Maar ik doe het met passie. Uiteraard kan ik niet garanderen dat er niets zal gebeuren, maar ik doe alles om ervoor te zorgen dat iedereen elke dag weer veilig en gezond naar huis gaat. Een zwaar ongeval is voor de betrokkenen het ergste wat er kan gebeuren. Voor mij is dit project mislukt als hier zoiets zou plaatsvinden.” AdK//

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Veiligheid 80, eerste kwartaal 2020