Een werknemer probeert een zaagmachine te repareren. Even tussendoor, terwijl de stroom er nog op staat. Het volgende moment is hij een stukje van zijn duim kwijt en moet hij met spoed naar het ziekenhuis. Is de werkgever dan verplicht om dit incident te melden bij de Nederlandse Arbeidsinspectie? Het verrassende antwoord: dat hangt er vanaf. Een gesprek over deze en andere vragen met arbeidsinspecteur Arco Lamerée.
Stel, Arco Lamerée was geen inspecteur bij de Nederlandse Arbeidsinspectie, maar in plaats daarvan werkgever bij een dakdekkersbedrijf. Zou hij dan ’s nachts liggen piekeren over torenhoge boetes? “Welnee”, zegt hijzelf. “Ik ben van origine veiligheidskundige en dus zou ik allereerst een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) opstellen. Dat is de basis van je arbobeleid, want hoe kun je de risico’s wegnemen als je die risico’s niet in kaart heb gebracht? Bij zo’n dakdekkersbedrijf zie je dat heel duidelijk: daar denkt iedereen meteen aan vallen van hoogte, en dat is inderdaad een reëel gevaar. Maar vergeet niet dat je mensen ook werken met gevaarlijke stoffen als thinner, en dat ze bovendien zware rollen bitumen tillen en bezig zijn met branders. Ook dat moet je natuurlijk in die RI&E vermelden.”
Zoals gezegd Lamerée is geen werkgever, maar inspecteur bij de Nederlandse Arbeidsinspectie. En dus ziet hij dat niet alle werkgevers bereid zijn om zelfs die eerste stap te nemen. “Die RI&E-verplichting geldt al sinds 1994, maar toch hebben veel werkgevers er nog steeds geen een opgesteld. Een deel van hen heeft gewoon geen zin in de Arbowet, want die kost alleen maar tijd en geld. Sommigen hebben zelfs een reserve aangelegd voor eventuele boetes.”
Deze werkgevers lopen natuurlijk een grotere kans op een ongeval – en als dat ongeval plaatsvindt, moeten ze dat tegenwoordig zelf onderzoeken. “Tot begin dit jaar ging ik in gesprek met de werkgever”, vertelt Lamerée. “Dan nam ik de getuigenverklaringen op van de collega’s en het slachtoffer. Bovendien maakte ik foto’s van de locatie en de arbeidsmiddelen. Ook bekeek ik de documentatie, zoals de RI&E. Op basis daarvan stelde ik mijn rapport op. Echter, de procedure verloopt nu iets anders. Sinds 1 januari 2023 wordt dat onderzoek uitgevoerd door de werkgever zelf.” (Zie kader.)
Onderzoek zo snel mogelijk beginnen
Maar bij zeer ernstige en dodelijke ongevallen wordt dat onderzoek nog steeds verricht door de Nederlandse Arbeidsinspectie, onder leiding van het Openbaar Ministerie. In dat geval is het volgens Lamerée belangrijk om zo snel mogelijk met dat onderzoek te beginnen. “De waarneming van de getuigen is net verse sneeuw. Het is heel belangrijk dat die nog niet is bezoedeld door gesprekken met collega’s of met de werkgever. En natuurlijk wil je een scherp beeld krijgen van de precieze omstandigheden waaronder het ongeval heeft plaatsgevonden. Daarom is het heel vervelend als er zaken zijn verdwenen of gewijzigd. De steiger waar de medewerker vanaf is gevallen, is bijvoorbeeld al afgebroken en de onderdelen liggen al in de bus.”
Onderzoek door werkgever zelf
Heeft het bedrijfsongeval zich voorgedaan na 2022? Dan zal de Nederlandse Arbeidsinspectie in de meeste gevallen aan de werkgever vragen zelf onderzoek te doen. Dit onderzoek moet antwoord geven op de vraag hoe het ongeval heeft kunnen gebeuren. Op basis van dit onderzoek maakt de werkgever een rapportage met een verbeterplan. Het doel hiervan is dat de werkgever van het arbeidsongeval leert en de veiligheid in het bedrijf verbetert. Maar let op: als de werkgeversrapportage en het verbeterplan niet goed genoeg zijn, zal de inspecteur het arbeidsongeval alsnog zelf onderzoeken.
Soms kwade opzet
Vaak gebeurt zoiets onbewust, zonder dat mensen erover nadenken. Maar soms ook is er sprake van kwade opzet. “Ik heb eens een dodelijk ongeval meegemaakt in een productiebedrijf”, vertelt Lamerée. “Daar was een werknemer getroffen door een pallet. Die klap was zo zwaar dat zijn helm naast hem op de grond lag. Dat leek dus een punt in het voordeel van de werkgever: de werknemer had die helm volgens alle getuigen gewoon gedragen. Maar wat die getuigen vergaten, was dat we beschikten over beelden van een bewakingscamera. Daarop zag je de ware toedracht: de werknemer was zonder helm aan het werk, werd door de pallet tegen de grond geslagen, en een collega sprintte naar de andere kant van het magazijn. Daar pakte hij een helm en legde die naast het slachtoffer op de grond.”
Zulke incidenten komen volgens Lamerée vaker voor. “Ooit was er een werkgever die zijn buurman naar de eerste hulp bracht. Een vriendelijk gebaar, zo leek het, want die man was van de trap gevallen en had én zijn been én zijn heup gebroken. Maar later bleek dat de waarheid iets anders lag: de betreffende man was gewoon zijn werknemer, en die was tijdens de asbestsanering dwars door een gammel dak naar beneden gevallen. Die werkgever verdomde het om een ambulance te bellen.”
Arbeidsongeval: wel of niet melden?
Oké, in zulke gevallen gaan die werkgevers overduidelijk over de schreef. Maar soms ligt het allemaal wat subtieler en is het zelfs niet duidelijk of een ongeval bij de Arbeidsinspectie moet worden gemeld. “Allereerst moet er sprake zijn van een arbeidsongeval”, zegt Lamerée. “Inderdaad, dat klinkt misschien als een open deur: als jij thuis struikelt over een drempel, heeft de Arbeidsinspectie daar niets mee te maken. Maar soms ligt het ingewikkelder, want bij een arbeidsongeval moet er sprake zijn van een ongewilde plotselinge gebeurtenis. Die gebeurtenis leidt bovendien tot verzuim en tot letsel of schade aan de gezondheid.”
Daarmee zijn we aanbeland bij het voorbeeld waarmee we begonnen. “Stel, jij bent medewerker bij een houtzagerij”, zegt Lamerée. “Je komt met je hand in een zaagmachine en een stukje van je duim ligt er af. In het ziekenhuis word je niet opgenomen, maar behandeld op de Eerste Hulp. Daar blijkt dat het stukje duim er niet meer kan worden aangezet. Toch verschijn je na een paar uur gewoon weer op je werk en ga je verder met planken zagen. Dan heb je niet verzuimd en is er dus ook geen sprake van een arbeidsongeval, want het werk is dan alleen onderbroken. En hoe gek het ook klinkt: dan hoeft dat ongeval ook niet te worden gemeld. Maar let op, die werknemer moet wel doorgaan met planken zagen. Als hij vervangend werk gaat doen, is er wel degelijk sprake van verzuim en dus ook van een arbeidsongeval. Dan geldt die meldingsplicht wél.”
En als er wel sprake is van een arbeidsongeval, dan drukt die meldingsplicht ook zwaar. “Je bent verplicht om zo’n arbeidsongeval direct te melden als er sprake is van een van drie voorwaarden”, zegt Lamerée. “Het gaat om: dodelijke afloop, ziekenhuis(dag)opname, of blijvend letsel. Vooral die laatste categorie is interessant. Stel, jij hebt je tijdens het werk in je vinger gesneden. Daardoor heb je een dag verzuimd en bovendien is er een plakje van 2 mm van die vinger verdwenen. Dan is er sprake van een arbeidsongeval, vanwege dat verzuim, en er is ook sprake van blijvend letsel, vanwege dat verdwenen plakje. Dus dit moet de werkgever bij ons melden.”
RI&E als matigingsgrond
Terug naar het betoog waarmee Lamerée begon: naar de RI&E. Want die is volgens hem belangrijk om meer dan één reden. “Zoals gezegd, je kunt alleen maar veilig werken als je de risico’s in kaart heb gebracht. Maar zo’n RI&E biedt ook een voordeel als je tóch te maken krijgt met een ongeval. Want als je dan die RI&E kunt overleggen, vormt dat een matigingsgrond, een punt dat in je voordeel spreekt. Hetzelfde geldt als de werkgever bijvoorbeeld kan aantonen dat hij voldoende instructie heeft gegeven en toezicht heeft gehouden. Het komt wel eens voor dat er een ernstig ongeval plaatsvindt, maar dat de werkgever geen boete hoeft te betalen en een zogenaamde nulbeschikking ontvangt. Gewoon omdat hij zijn zaken prima op orde had.”
Een gemiste kans
Tot slot nog een paar adviezen. Bij het horen van het woord ‘ongeval’ wijzen we al snel naar de werkgever. Maar volgens Lamerée liggen er ook mogelijkheden bij andere partijen, bij de werknemer bijvoorbeeld of de Kamer van Koophandel. “Welke vragen stel je als kandidaat bij een sollicitatiegesprek? Meestal gaan die alleen maar over het salaris, de doorgroeimogelijkheden en de precieze invulling van de functie. Maar natuurlijk zou je ook kunnen informeren hoe het zit met de arbeidsveiligheid, en of de werkgever beschikt over een RI&E. Heel jammer dus dat er bijna niemand is die dat doet. En welke voorlichting krijg je als je je inschrijft bij de Kamer van Koophandel om een bedrijf te starten? Dan betaal je 60 euro en word je vervolgens een hele week platgebeld over leaseauto’s, printers en droomcomputers. Maar er is niemand die daar tegen jou zegt dat jij eens naar de site van de Nederlandse Arbeidsinspectie kunt gaan. Terwijl we daar prachtige tools hebben klaarstaan, bijvoorbeeld voor zelfinspectie. Ik vind dat een gemiste kans. Als je op zo’n moment al wat voorlichting geeft, maak je de kans op ongevallen een heel stuk kleiner.” PP//
Cijfers: Jaarverslag 2021 Nederlandse Arbeidsinspectie
