Vraag een willekeurige veiligheidsprofessional wat risicobeheersing is. Grote kans dat het antwoord een beschrijving van de procedure van de betreffende organisatie is. Het gaat vaak over het te gebruiken formulier, de methode om risico’s te wegen, om risico’s te classificeren en de criteria die zijn opgesteld welke acties genomen moeten worden. Risicobeheersing op het werk is vaak een kwestie geworden van een bepaalde methode volgen.
Laten we vooropstellen dat het goed is dat organisaties een systematische manier hebben om met gevaren om te gaan. Formele risicobeoordelingsprocessen zijn vaak nodig, om allerlei redenen. Bijvoorbeeld vanwege wet- en regelgeving, of omdat het over ingewikkelde technische beoordelingen gaat die we niet zonder een gestructureerde aanpak kunnen bevatten.
Maar er zijn ook problemen verbonden aan het vastzitten in een dergelijk patroon. Om te beginnen is dit niet hoe mensen op een natuurlijke manier met risico’s omgaan. Stel je wilt een wandeling maken en je partner vraagt je welke kleding jou het meest verstandig lijkt. Dan doe je niet een uitgebreide analyse waarbij je allerlei scenario’s in bepaalde risicoschalen plaatst die vervolgens de basis zijn voor een plan van aanpak. Je eerste reactie zal gevoelsmatig zijn, gebaseerd op wat je weet van het weer op dat ogenblik. Je kijkt naar buiten naar de lucht. Misschien verzamel je nog even wat aanvullende informatie door naar de weersvoorspelling te kijken. Je bedenkt ook hoe weersgevoelig je partner normaal gesproken is, voordat je iets zegt over een trui, warme sokken of een regenjas.
Ten tweede, de meeste methodes die op werkplekken worden gebruikt zijn inherent beperkt. Ze kijken slechts naar een (kleine) selectie van relevante aspecten. Vaak kijken we naar vooral technische aspecten en bekende gevaren of (ongewenste) gevolgen. Emoties worden vrijwel zeker niet meegenomen, terwijl onze natuurlijke aanpak vaak een sterk gevoelsmatig aspect heeft. En er is nog meer waar we niet over praten als we direct naar de bestaande procedure grijpen.
Risicobeheersing gaat over dialogen die gevoerd moeten worden. Over doelstellingen en belangen die in veel gevallen met elkaar in conflict zijn. Over wie bepaalt wie er mag meedoen in discussies. Over welke factoren in de discussies worden betrokken. Over de taal die wordt gebruikt. Over wie beslissingen neemt. Over macht. En ja, het zou ook over de te gebruiken methode moeten gaan, of deze geschikt is en wat de beperkingen zijn.
Tenslotte, door velen wordt het als professioneel gezien om de aanvaarde standaard te volgen. Een professional wordt dan gezien als iemand die iets volgens de regelen der kunst uitvoert. De nadruk ligt dan echter op ‘de regels’. Ik denk dat de nadruk zou moeten liggen op ‘kunst’. Een professional is iemand die de kunst verstaat om te schakelen tussen allerlei benaderingen om zo goed mogelijk recht te doen aan de bestaande behoeftes. Misschien is dat ook wel een bruikbare beschrijving van risicobeheersing?
Carsten Busch woont en werkt in Noorwegen. Hij is verbonden aan de universiteit in Lund als begeleider in het Human Factors & System Safety-programma. Hij schreef onder meer ‘Veiligheidsfabels 1-2-3’ en ‘The First Rule Of Safety Culture’. Met zijn nieuwste boek ‘Risicoflectie, perspectieven op risicodenken en -management’ wil hij een brede blik op risico’s bevorderen, voorbij aan de checklist en de rekentool.
