Hoe ervaren medewerkers de veiligheidscultuur binnen een bedrijf? DCMR Milieudienst Rijnmond ontwikkelde een vragenlijst om dit te achterhalen. Daarmee kan een bedrijf ontdekken wat er op veiligheidsgebied te verbeteren valt. “De Meting Veiligheidsperceptie is geen handhavingsinstrument, maar bedoeld om bedrijven in beweging te krijgen.”
Als inspecteur constateer je dat een bedrijf zich niet aan bepaalde regels houdt. Je deelt een waarschuwing uit. Bij een volgende controle blijkt er niets veranderd. Er volgt een nieuwe waarschuwing of een boete. Die leidt vast tot verbetering, verwacht je. Maar het bedrijf is hardleers: als je er na een tijdje terugkomt, wordt dezelfde regel nog steeds overtreden. “Veel toezichthouders zullen dit herkennen”, zegt Niek Hoogervorst, gedragsdeskundige bij DCMR Milieudienst Rijnmond. “Ze vragen zich af: waarom blijft het bedrijf de regels overtreden?”
Papieren veiligheid
Ook de DCMR-inspecteurs van Brzo-bedrijven – bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen – worstelden met deze vraag. Ze schakelden de hulp in van Hoogervorst en zijn team van het Toezichtslab. Het Toezichtslab heeft als missie om het toezicht effectiever te maken. “Waarom doen mensen en bedrijven eigenlijk dingen die ze niet zouden moeten doen? Doen ze het misschien onbewust? En hoe kunnen we helpen om de situatie te verbeteren? Dit soort vragen stellen we bij het Toezichtslab.”
Volgens Hoogervorst werken steeds meer toezichthoudende instanties met gedragsdeskundigen. “Ze constateren namelijk dat het systeem van vergunningverlening, toezicht en handhaving niet altijd werkt. Een bedrijf kan het technisch en op papier allemaal in orde hebben – zoals procedures, veiligheidsvoorschriften, risico’s en preventieve maatregelen – maar een belangrijk deel van de veiligheid hangt ook af van het gedrag van medewerkers. En daarmee ook van de bedrijfscultuur.”
Thermometer
Doorgaans hebben inspecteurs weinig zicht op die cultuur, omdat ze maar een paar keer per jaar bij een bedrijf komen. Hoogervorst: “Inspecteurs doen wel cultuurmetingen, maar vaak pas als er twijfels zijn. Dan vinden er verdiepende interviews plaats. Die gesprekken zijn echter maar met een beperkt aantal medewerkers. De vraag is of je dan een realistisch beeld krijgt.”
Het Toezichtslab ontwikkelde daarom de Meting Veiligheidsperceptie (MVP): een vragenlijst voor álle medewerkers van een bedrijf. Hierbij werkte het lab samen met Deltalinqs – de ondernemersvereniging van haven- en industriële bedrijven in de Mainport Rotterdam –, een Brzo-bedrijf en wetenschappers van Universiteit Leiden en TU Delft. “Met de MVP steek je de thermometer in een organisatie om erachter te komen hoe de medewerkers de veiligheid in het bedrijf ervaren”, zegt Hoogervorst. “Ze beantwoorden vragen als: voel jij je veilig om dingen uit te spreken die misgaan? Gaat het bedrijf adequaat om met een melding? Wordt er geleerd van fouten? Wat vindt het management volgens jou belangrijker: productie en kosten of veiligheid en welzijn? Medewerkers beantwoorden de vragen anoniem.”
Leren en verbeteren
Deelname aan de MVP is vrijwillig, maar niet vrijblijvend, benadrukt Hoogervorst. “Van deelnemende bedrijven verwachten we dat ze met de aandachtspunten aan de slag gaan.” Tot nog toe hebben drie Brzo-bedrijven in de regio Rijnmond de MVP toegepast. Bij elk bedrijf vulde meer dan 60 procent van de medewerkers de vragenlijst in. “De lijst is bewust kort gehouden, dat verhoogt de respons. In maximaal tien minuten hebben medewerkers de vragen beantwoord.” Alle drie de bedrijven zijn aan de slag met de resultaten, weet Hoogervorst. “Een bedrijf heeft bijvoorbeeld nog eens goed uitgelegd hoe het interne meldingssysteem werkt, want uit de enquête bleek dat dit niet duidelijk was. En een ander bedrijf hield vijftig verdiepende interviews met medewerkers, wat nog meer inzicht opleverde om aan verbeteringen te werken.”
De MVP brengt bedrijven dus in beweging. “Ze ondernemen actie en gaan met medewerkers in gesprek over de antwoorden. Alleen dat al is pure winst.” Volgens Hoogervorst bieden de rapportages ook inspecteurs waardevolle handvatten om de dialoog aan te gaan met bedrijven. “Ze leveren andere gesprekken op dan bij de inspecties. Daarom vindt ondernemersvereniging Deltalinqs het ook zo fijn dat we dit doen. Het gaat niet over handhaven, maar is gericht op leren en verbeteren.”
Landelijk instrument
Hoogervorst gaat ervan uit dat de komende tijd meer bedrijven de MVP toepassen. “We hebben er een aantal benaderd. Tot nu toe staat iedereen positief tegenover het meetinstrument en ziet men er het nut van in. Wij analyseren de antwoorden, maken een rapport en lichten dit in een gesprek met het bedrijf toe. We geven daarbij ook tips. De inspecteurs kunnen na verloop van tijd kijken wat daarmee gedaan is.”
Hij vervolgt: “De MVP vraagt dus behoorlijk wat capaciteit van ons. Daarom bekijken we nu of we de analyse kunnen automatiseren en het proces vereenvoudigen. Dan wordt het ook aantrekkelijker voor andere inspecties om de MVP in te zetten.” Want dat is het doel, zegt hij. “Het zou mooi zijn als het instrument straks landelijk ingezet wordt bij Brzo-bedrijven en andere risicovolle (middel)grote bedrijven.”
