Hoe ontruim je een pand met mensen met een verstandelijke beperking die niet altijd even zelfredzaam zijn? Bij de Brabantse zorgaanbieder Cello is ontruimen tegenwoordig topprioriteit nummer één bij calamiteiten. “Cliënten kunnen behoorlijk onvoorspelbaar zijn in hun reactie.”
Tijdens een ontruimingsoefening in een van de woonlocaties van Cello was bhv-trainer Jack Verharen opeens drie bewoners (jongeren met een licht verstandelijke beperking) kwijt. Wat bleek: ze waren aanvankelijk wel – zoals afgesproken – naar het verzamelpunt gegaan, maar hadden ter plekke besloten dat ze misschien ook wel konden gaan helpen. Via een andere ingang waren ze daarom, buiten het zicht van ontruimingscoach Verharen en van de persoonlijk begeleiders om, weer naar binnen geglipt. “Op zich snapte ik de gedachte erachter”, blikt Verharen terug. “En op het moment zelf was het ook best kolderiek. Maar bij de evaluatie van de oefening hadden we toch zoiets van: stel je nu eens voor dat het een échte brand was geweest… Dat wil je toch liever niet meemaken.”
Eigen dynamiek
Verharen wil maar zeggen: de cliënten van Cello reageren lang niet altijd voorspelbaar. Het geeft het werk van de bhv van Cello een geheel eigen dynamiek, beaamt Verharens collega-bhv-trainer Bas van Nuenen. “Cello telt in totaal zo’n 150 locaties, in het gebied tussen Best, Zaltbommel, Den Bosch en Vught. Afgezien van enkele kantoorlocaties gaat het daarbij met name om woon- en dagbestedingslocaties. Elke locatie vragen we om regelmatig een zogenoemd WAR-overzicht te maken van de cliënten die op dat moment op de locatie wonen of verblijven. De W staat daarbij voor ‘waarschuwen’, oftewel cliënten die bij een brandalarm zelfstandig naar de afgesproken verzamelplek gaan. De A staat voor ‘assisteren’, oftewel de cliënten die wat mondelinge instructie nodig hebben voordat ze in actie komen. En dan heb je nog de R van redden: cliënten die je als begeleider echt actief, fysiek naar buiten moet begeleiden. Tijdens oefeningen staan we elke keer weer stil bij het WAR-overzicht: klopt de eerder gemaakte inschatting nog met de actuele praktijk?”
Ontruimingslolly
Een huis met alleen maar ‘W’tjes’ komt binnen Cello niet voor, vervolgt Van Nuenen. “Onze cliënten zijn doorgaans behoorlijk onvoorspelbaar in hun reactie. Ook hebben ze vaak hun eigen routines, waar je rekening mee zult moeten houden. Zo kwam ik ooit op een woonlocatie waar de persoonlijk begeleider standaard een ‘ontruimingslolly’ klaar had liggen, voor een bewoner die alléén in ruil voor een lolly het pand wilde verlaten. Op een andere locatie kwam ik een cliënt met autisme tegen, die werkte met pictogrammen voor de dagelijkse communicatie. Die reageerde niet op het brandalarm, maar wél op een pictogram van een vlam. Zo heeft elke cliënt zijn eigen specifieke kenmerken, waar je je als begeleider bewust van zult moeten zijn.”
Des te belangrijker dus dat elke locatie regelmatig oefent met ontruimen, benadrukt Van Nuenen. “Op die manier weet elke bewoner en begeleider wat er van hem of haar verwacht wordt. In principe wordt er op elke locatie één keer per jaar geoefend: één keer in aanwezigheid van mij of Jack, zodat we de groep kunnen coachen, en één keer zelfstandig. Dat kan een fysieke oefening zijn, met of zonder cliënten, of een table-top-oefening. We laten het een beetje aan de locaties zelf om hierin een afweging te maken. Voor alles staan we een pragmatische aanpak voor; kijk vooral wat werkt – als er maar geregeld geoefend wordt.”
Topprioriteit
Nu corona niet alles meer in de weg staat, is Cello gestart met een inhaalslag op het gebied van opleidingen, schetst arbo- en veiligheidsadviseur Harm Evers. “Doel is om straks aan iedere locatie weer gecertificeerde bhv’ers verbonden te hebben. Deze gecertificeerde bhv’ers vormen per locatie – als ‘aandachtsfunctionaris’ – het aanspreekpunt voor de bhv. Elke andere medewerker op het team leiden we via e-learning en ontruimingsoefeningen op tot ontruimer.” Ontruimen is tegenwoordig namelijk topprioriteit nummer één binnen de bhv-organisatie van Cello, schetst Evers. “Als organisatie kun je nog zo’n dik veiligheidshandboek samenstellen, in de praktijk van alledag loopt het toch altijd weer anders dan je kunt voorspellen vanachter je bureau. We willen daarom vooral kijken naar wat werkt in de praktijk. Onze boodschap: start de ontruiming maar gewoon zo snel mogelijk op zodra het brandalarm afgaat, de rest komt later wel.”
De oude bhv-handboeken worden momenteel vervangen door een compacter en overzichtelijker ontruimingsplan, vervolgt Evers. “Dit plan hebben we samengevat op een handige poster, met daarop een aantal punten waar je als begeleider op moet letten zodra er brand uitbreekt; bijvoorbeeld over blussen en alarmeren. Maar ook hier is weer de állerbelangrijkste boodschap: zorg er éérst voor dat je de bewoners zo snel mogelijk naar buiten krijgt.” De poster is ook geïntegreerd in de oefeningen, vertelt Verharen. “Op die manier wordt het een geborgd onderdeel waar je niet omheen kan. Tijdens de voorbespreking gaan we ook altijd even naar die poster toe, want in de praktijk van alledag loop je daar vaak voorbij. Waar hangt de poster überhaupt? Wat staat er ook alweer allemaal op? En wat betekent dat precies voor jouw inzet bij een calamiteit?”
Preventie
Aan de voorkant is er tegelijkertijd veel geïnvesteerd in preventie, vult Van Nuenen aan. “De appartementen van onze bewoners zijn tegenwoordig allemaal gecompartimenteerd. Verder zijn kaarsen en wierook verboden, roken mag alleen nog buiten, en gekookt wordt er op inductie. Daarmee hebben we het brandrisico al flink weten te verkleinen; per jaar hebben we nog maar maximaal één serieus geval van brand.” Loze meldingen zijn er helaas óók, vervolgt Van Nuenen. “In het verleden is het daardoor wel eens voorgekomen dat er brand uitbrak en dat de aanwezige begeleider bij het horen van het alarm aanvankelijk dacht: het zal wel weer een loze melding zijn. Tijdens trainingen en oefeningen hameren we er daarom elke keer weer op: neem élke melding serieus en breng de cliënten zo snel mogelijk in veiligheid.”
Volledige bhv-opleiding
Vanaf 2022 krijgen de aandachtsfunctionarissen standaard een volledige, NIBHV-gecertificeerde bhv-opleiding. Op die manier investeert Cello verder in de veiligheid van cliënten en medewerkers, vertelt Evers. “Groot voordeel is dat Cello met Bas en Jack beschikt over twee eigen bhv-trainers, die daarnaast ook nog meerdere dagen per week in het primaire zorgproces werken als begeleider. Daardoor weten ze als geen ander hoe het er op een locatie aan toe kan gaan.” Je spreekt de taal van collega’s, beaamt Verharen. “Bas en ik snappen dat een cliënt soms opeens de hakken in het zand zet en niet naar buiten wil. Juist vanuit onze praktijkervaring als begeleider kunnen we goed meedenken over hoe je zo’n situatie het beste aanpakt.”
Een deel van de opleidingen tot ontruimer en bhv’er vindt plaats via e-learning, vertelt Evers. “Ook hiervoor heeft Cello mensen in dienst; we bouwen zelf onze e-learningmodules voor de ontruimers, toegespitst op de specifieke werkplek. Dit zorgt voor een maximale herkenbaarheid.”
Minder misverstanden
Toen Evers enkele jaren geleden begon als veiligheidsadviseur binnen Cello, lag het initiatief voor de ontruimingsoefening nog bij de locaties zelf. “Door de druk in de zorg was er op een aantal locaties een achterstand ontstaan. Het beste is om de teams daar dan in te helpen, door het centraal voor ze te faciliteren. Zo hoeven ze minder stil te staan bij het regelen van de bhv-zaken en kunnen ze zich ook meer richten op de zorg.”
Je merkt ook dat er nu minder misverstanden zijn, constateert Van Nuenen. “Soms ontstond er bij een brand discussie onder begeleiders: de een wilde blussen, de ander wilde ontruimen. Nu is het voor iedereen duidelijkheid: ontruimen vóór alles.” JP//
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Veiligheid 86, vierde kwartaal 2021
