Sinds de eeuwwisseling maakte bouwbedrijf Heijmans een enorme omslag in het denken over veiligheid. Veiligheidskundige Wouter Pietermaat van Heijmans Services vertelt over hoe het is gelukt om de bewustwording rondom veilig en gezond werken te vergroten onder de duizenden medewerkers van het bedrijf. “Veiligheid en gezondheid zijn tegenwoordig de basis bij alles wat we doen.”
De kantoortorens van Heijmans zijn een vast baken voor mensen die regelmatig over de A59 bij Rosmalen rijden. Toch is het hoofdkantoor van het bouwbedrijf niet de plek waar Wouter Pietermaat als veiligheidskundige van Heijmans Services het vaakst is, vertelt hij. “Als huisvestingstak van Heijmans nemen we onze klanten – van gemeentes, zwembaden en musea tot klanten als Schiphol, ASML en de Belastingdienst – het beheer en onderhoud van hun gebouwen uit handen. Ook voeren we zelf kleinschaligere bouwprojecten uit tot 5 miljoen euro. Bij al die activiteiten bewaken mijn collega’s en ik dat de veiligheid van onze medewerkers te allen tijde geborgd is. Mijn werk speelt zich dus voornamelijk op locatie af; samen met mijn collega’s breng ik per project veiligheidsrisico’s in kaart en zorg ik ervoor dat het projectspecifieke V&G-plan altijd up-to-date is.”
Leren van incidenten
Daarnaast is er binnen Heijmans Services een masterplan veiligheid, schetst Pietermaat. “Dit overkoepelende plan, dat we samen met de business finetunen, heeft vooral ten doel om samen te leren van incidenten en verbeteracties op te zetten. Toen er een tijdje terug bijvoorbeeld een hoofdverdeler ontplofte door kortsluiting, zijn we op onderzoek uitgegaan. Waar in de keten is het misgegaan? Wat kunnen we doen om dit soort incidenten in de toekomst te voorkomen? En hoe kunnen we onze onderaannemers hier beter in meenemen?”
“Waar dat soort plannen vroeger vooral top-down vanuit Rosmalen zijn weg vond naar de werkvloer, betrekken we diezelfde werkvloer nu actief bij het continu aanscherpen van het veiligheidsbeleid”, legt Pietermaat uit. “Want dáár valt de grootste winst te behalen: als de medewerkers die het werk uitvoeren zich bewust zijn van het belang van veilig werken, kan daar geen op het hoofdkantoor bedacht plan tegenop.”
Belangrijke omslag gemaakt
In het denken over veiligheid heeft Heijmans de afgelopen tien à twintig jaar wat dat betreft een belangrijke omslag gemaakt, vertelt Pietermaat. “In de vorige eeuw werd bij projecten primair gestuurd op tijd en geld. Veiligheid en gezondheid kwamen vaak toch op de tweede plek. Die tijd is absoluut voorbij. Of zoals ook onze ceo Ton Hillen niet nalaat om te benadrukken: veiligheid en gezondheid zijn tegenwoordig de basis bij alles wat we doen. We werken veilig of we werken niet.”
Zes belangrijke afspraken
Bewustwording speelt binnen dit krachtenveld een belangrijke rol. Het in 2013 geïntroduceerde GO! Kompas – waarbij GO staat voor Geen Ongevallen – dient daarbij als fundering voor wat Pietermaat het ‘veiligheidshuis’ van Heijmans noemt. Op breed verspreide kaarten en posters staan de zes belangrijkste afspraken vermeld waaraan elke Heijmans-medewerker zich moet houden.
‘We werken altijd volgens plan’, is er zo een. ‘We kijken nooit weg en spreken elkaar aan’, is een andere. Het GO! Kompas beschrijft ook concreet het gedrag dat daarbij hoort, zoals ‘Ik start het gesprek over veiligheid, maak dilemma’s bespreekbaar en deel goede voorbeelden’.
Ook in de bijbehorende GO!-app kunnen medewerkers alle afspraken terugvinden, net als (in meerdere talen) alle instructies en toolboxen voor bijvoorbeeld het werken op hoogte of het werken met gevaarlijke stoffen. Ook kunnen ze via de app snel en laagdrempelig onveilige situaties melden én goede voorbeelden delen met collega’s.
GO! Kompas is belangrijk instrument
Het GO! Kompas is een belangrijk instrument om het gesprek over veiligheid aan te gaan, schetst Pietermaat. “Zoals gezegd proberen we van elk incident te leren. Eén van de afspraken uit het kompas is ‘We werken altijd volgens plan’. Als blijkt dat er voorafgaand aan een incident toch van het plan is afgeweken, zeggen we: waaróm is dat dan gebeurd? Was er sprake van tijdsdruk, of speelde er iets anders? En misschien wel de belangrijkste vraag: hoe kunnen we dit in de toekomst voorkomen?”
“Een andere afspraak is dat we het goede voorbeeld geven en dat we elkaar aanspreken op onveilig gedrag. Waarom is dat in een bepaald geval niet gebeurd? Soms krijg je dan bijvoorbeeld te horen dat iemand zich onvoldoende gesteund voelde en dat er sprake was van druk van hogerhand om zo snel mogelijk aan de slag te gaan – precies wat we als bedrijf dus niet meer willen. Dat is dan weer een aanknopingspunt om te kijken hoe we binnen de keten kunnen voorkomen dat dit nog eens gebeurt. Op die manier biedt het GO! Kompas houvast en geeft het richting aan het gesprek over veiligheid.”
Elk kwartaal een veiligheidscall
Binnen Services vindt verder vier keer per jaar een plenaire veiligheidscall plaats, waarbij de 1500 medewerkers van het bedrijfsonderdeel binnen een halfuur worden bijgepraat over de laatste ontwikkelingen op het gebied van veiligheid. Tijdens de interactieve bijeenkomst (die kan worden gevolgd via Teams) delen Pietermaat en zijn collega’s onder meer goede voorbeelden, waarbij een onveilige situatie dankzij een oplettende collega is opgelost. Ook worden incidenten besproken. Wat is er gebeurd? En: wat betekent dit voor het veiligheidsbeleid?
De veiligheidscall wordt standaard afgesloten door directeur utiliteit Arjan Hengeveld, waarmee duidelijk wordt gemaakt dat ook de top van het bouwbedrijf actief uitdraagt hoe belangrijk veiligheid is.
Risico’s in kaart brengen bij elk project
Uiteindelijk gaat het erom dat elke medewerker aan het einde van de dag veilig en gezond thuiskomt, benadrukt Pietermaat. “Voor aanvang van elk project brengen we daarom zoals gezegd alle risico’s in kaart en kijken we hoe we die risico’s kunnen minimaliseren.
Een mooi voorbeeld: bij een project in een gevangenis moest een installatie worden vervangen in de kruipkelder. Het begon er al mee dat het toegangsluik veel te klein was, waardoor de brandweer er in geval van een calamiteit überhaupt niet in zou kunnen met perslucht. Maar ook in de kelder zelf viel absoluut niet veilig te werken: er stond water in, er lag ontlasting, asbest, chroom-6… Samen met de business hebben we toen een uitgebreid veiligheidsplan gemaakt en is de kruipruimte begaanbaar gemaakt. Ook is er nagedacht over permanente ‘bewaking’ bovengronds, zodat er snel zou kunnen worden ingegrepen als er in de kruipruimte iets mis zou gaan. Juist aan de voorkant, in de voorbereiding, valt er op deze manier vaak enorm veel te winnen. We gaan pas van start als alle seinen op groen staan en we honderd procent zekerheid hebben dat er veilig gewerkt kan worden.”
Belonen en elkaar scherp houden
Dat dat ook wel eens bijna misgaat, bleek toen Pietermaat in de voorbereiding op een ander groot onderhoudsproject opeens werd gebeld door een medewerker. Die schatte in dat er niet veilig gewerkt kon worden in de uiterst moeilijk begaanbare kruipruimte, blikt Pietermaat terug.
“Medewerkers vinden het soms – vanwege hun intrinsieke motivatie – moeilijk om onveilige situaties te melden. In dit geval oefende de klant bovendien de nodige druk uit om ‘gewoon’ aan de slag te gaan; er was immers tijd en geld met het project gemoeid. Daarom was het ook zo goed dat deze medewerker er tóch voor koos om veiligheid op één te zetten en aan de bel te trekken. Ik heb het werk toen laten stilleggen. Dat werd me niet in dank afgenomen door de opdrachtgever, maar het past wel precies in ons credo: we werken veilig of we werken niet. De betreffende medewerker heeft van ons een beloning gekregen, als stimulans om de volgende keer wéér te bellen. Elkaar scherp houden: dat is waar het uiteindelijk om draait.”
Veiligheidsdenken zit in de haarvaten
Veilig en gezond werken gaat altijd vóór tijd en geld, benadrukt Pietermaat nogmaals. “Voor een groot bouwbedrijf als Heijmans is dat een enorme omslag geweest. Daarom is het zo goed om te zien dat het veiligheidsdenken inmiddels tot in de haarvaten van de organisatie is doorgedrongen. Natuurlijk: onverwachte situaties zullen er altijd zijn, en onvoorziene risico’s zul je zeker in de bouw nooit helemáál kunnen uitbannen. Maar we doen er tegenwoordig wel echt álles aan om incidenten te voorkomen.”
