Inspannen bij warm weer is zeker geen eitje. Ik mag ook graag een stukje rennen, maar krijg het snel warm. Tijdens een hardloopwedstrijd zie ik voor mij een collega-atleet lopen. Dat ik atleten voor mij zie lopen is voor mij erg gebruikelijk, want ik loop in het algemeen niet vooraan. Maar deze atleet valt mij op: hij loopt zwalkend over de weg en valt bijna om. Als ik naast hem ga lopen en hem probeer te ondersteunen, reageert hij vreemd en geagiteerd. Bij een EHBO-post nemen ze het over. Daar blijkt dat de atleet oververhit is.
Hitteberoerte
Afgelopen voorjaar was er een marathon in het nieuws waar veel sporters in de problemen kwamen door inspanning-gerelateerde hitteberoerte (exertional heat stroke), waardoor de wedstrijd zelfs werd stilgelegd. Deze hitteberoerte is de gevaarlijkste van de verschillende soorten hitteaandoeningen. Snelle herkenning en snel handelen zijn cruciaal. Dit potentieel dodelijke fenomeen is niet alleen voorbehouden aan sporters, maar kan ook voorkomen tijdens werk. Een dakdekker in de volle zon op het dak met een brander in zijn handen, of een brandweerman bij een inspannende oefening met vuur kunnen ook in de problemen komen. Als bedrijfshulpverlener dus ook goed om hier wat van te weten.
Eitje stollen
Het risico op een hitteberoerte komt niet alleen voor onder warme omstandigheden. Hitteberoerte ontstaat door de combinatie van (extreme) inspanning en het onvermogen om de geproduceerde lichaamswarmte kwijt te raken. Een militair met dikke kleding, scherfvest en zware rugzak kan bij een speedmars op een milde voorjaarsdag dus ook in de problemen komen. Er ontstaat een opeenstapeling van reacties in het lichaam. Als die situatie niet wordt herkend en niet agressief wordt behandeld, kan het uiteindelijk resulteren in het uitvallen van meerdere (vitale) organen (multi-orgaanfalen) en zelfs overlijden. De organen vallen uit doordat door de hitte als het ware het ‘eitje stolt’. Een erg versimpelde weergave, maar het maakt wel de onomkeerbaarheid duidelijk: je krijgt een gekookt eitje nooit meer terug in de originele uitgangssituatie. Dus snel ingrijpen, voor het stollen, is cruciaal.
Herkennen en behandelen
Dat begint dus met herkenning. Bij een marathon waar heel veel lopers over de finish komen, is dat best een opgave. Een rode, warme, droge huid komt voor, maar is geen betrouwbaar symptoom. Een slachtoffer met een hitteberoerte kan ook juist een koele bleke huid hebben. Het beste signaal krijg je van het brein. Dat orgaan is het meest gevoelig voor naderend onheil.
Dus zie je, net zoals bij de atleet voor mij, vreemd gedrag (zwalken, desoriëntatie, inadequaat gedrag, emotionele instabiliteit, verminderd bewustzijn of bewusteloosheid) meet dan de temperatuur. Meet het liefst de kerntemperatuur (bijvoorbeeld rectaal), want een oorthermometer kan een onbetrouwbare meting geven (te laag). Is de temperatuur boven de 40 graden en heeft iemand zich net ingespannen, ga dan onmiddellijk agressief koelen. Belangrijk is om iemand zo snel mogelijk te koelen en niet ergens heen te vervoeren of te wachten op een ambulance. De stelregel is: Eerst koelen, dan transporteren. Breng de temperatuur binnen 30 minuten beneden de 39 graden.
Hoe moet je koelen?
Hoe doe je dat dan, koelen? In de Veldnorm Evenementenzorg; richtlijn duursport en hardlopen (Brule v.d. J. e.a., 2022) wordt dit goed onderbouwd beschreven. De beste manier van koelen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, is onderdompeling van het lichaam in ijskoud water. In dit koelbad met circulerend water wordt een slachtoffer ondergedompeld met het hele lichaam, met uitzondering van het hoofd. Er kleven aan een koelbad wel wat praktische bezwaren. Daarnaast vraagt het om een intensief getraind team. Een praktischer alternatief zijn (hand)doeken gedrenkt in (ijs)koud water. Bedek het slachtoffer met doeken die gedrenkt zijn in ijswater, waarbij het hoofd, de romp en andere lichaamsdelen apart worden voorzien van een ijswaterhanddoek en vervang deze elke twee minuten.
Tips voor bedrijfshulpverlener
Denk dus als bedrijfshulpverlener bij verward gedrag na inspanning ook aan een hitteberoerte. Er zijn meerdere aandoeningen waarbij verward gedrag als symptoom voor kan komen, maar juist bij een hitteberoerte is snel behandelen essentieel. Juist de context (wat heeft er vooraf plaatsgevonden?) is erg belangrijk en kan door een bedrijfshulpverlener worden herkend. Nu zal elk bedrijf naast een goedgevulde EHBO-koffer geen in ijswater gedrenkte doeken beschikbaar hebben. Dat is ook niet voor elk bedrijf relevant. Maar wellicht zijn er bedrijfstakken waar het wel (meer) relevant is. Het begint zoals gezegd bij herkenning. Zeker geen eitje, maar daar kan juist de bedrijfshulpverlener het verschil maken!
Ruben Verlangen is docent en ambulanceverpleegkundige en vervult meerdere bestuursfuncties bij de Nederlandse Reanimatie Raad
