Maatschappijen floreren door innovatie. Toenemende technologische kennis zorgt voor een continue uitdaging om producten en processen beter, sneller of efficiënter te maken. Daarnaast zorgt dit voor mogelijkheden om nieuwe producten te blijven ontwikkelen die de vraag en snelle levensstijl van de consument kunnen bijbenen.
Meer columns
Maar zorgt innovatie altijd voor verbetering? In oktober 2019 publiceerde de Onderzoeksraad het rapport ‘Veilig toelaten op de weg – Lessen naar aanleiding van het ongeval met de Stint’. In november 2019 volgde het rapport ‘Wie stuurt?’ over verkeersveiligheid en automatisering in het wegverkeer. Beide onderzoeken laten de schaduwzijde van innovatie zien, in dit geval voor de veiligheid op de openbare weg. Met alle toegenomen mogelijkheden die innovatie met zich meebrengt, worden namelijk ook nieuwe veiligheidsrisico’s geïntroduceerd.
Mens of machine?
Van alle nieuwe auto’s die vandaag de dag op de weg komen, is de helft uitgerust met rijhulpsystemen. Deze systemen nemen steeds meer handelingen over van de bestuurder, zoals remmen, gas geven en sturen. Dit geeft bestuurders het gevoel te kunnen vertrouwen op de mogelijkheden van deze ‘automatische piloot’ in hun auto, waardoor zij minder alert kunnen worden. De bestuurder blijft echter verantwoordelijk voor de rit en moet ingrijpen als dit noodzakelijk is. Autorijden wordt hierdoor ingewikkelder. De scheidslijn tussen wie er stuurt – mens of machine – vervaagt.
Innovatie op het fietspad
Niet alleen de steeds ‘slimmere’ auto is een product van innovatie op de openbare weg. Met name op het fietspad zijn tal van innovatieve voertuigen te vinden, waaronder de Segway, elektrische bakfiets en tot voorkort ook de Stint. Deze laatste werd na het ongeval in Oss van de weg gehaald.
Door politieke druk om innovatieve, licht gemotoriseerde voertuigen op de openbare weg te krijgen, werd destijds een snel en simpel toelatingsproces ingericht. Met minimale eisen aan het voertuig en zonder effectieve veiligheidstoets kwam onder andere de Stint op de openbare weg. De veiligheid werd uit het oog verloren; innovatie ging in dit geval voor.
Maatschappelijk verantwoord innoveren
De Onderzoeksraad is zeker geen tegenstander van innoveren. Het moet echter wel volgens een aantal randvoorwaarden gebeuren. De Raad brengt dit samen onder de noemer ‘maatschappelijk verantwoord innoveren’: verder kijken dan alleen (de technische mogelijkheden van) het product. Er moet ook worden nagedacht over eventuele risico’s voor de consument en de maatschappij.
Maatschappelijk verantwoord innoveren begint dan ook bij het creëren van bewustzijn. In alle fases van het tot stand brengen van een product moet de vraag worden gesteld: is het veilig? En dit stopt niet na de ingebruikname van een product. Ook daarna moet er blijvend worden gewerkt aan een beter en veiliger product, bijvoorbeeld aan de hand van evaluaties en gebruikerservaringen.
De interactie tussen mens en machine zal door innovaties in de toekomst alleen maar verder toenemen. Het is daarom van belang dat dit op een zo veilig mogelijke manier gebeurt. En dat hebben we als maatschappij samen in de hand.
Deze gastcolumn is oorspronkelijk gepubliceerd in Veiligheid 81, derde kwartaal 2020
