Een paraat, weerbaar en veerkrachtig Nederland is een opgave voor de gehele samenleving. Het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) zet de thematiek samen met netwerkpartners hoog op de agenda. Paul Gelton van het NIPV deelt de actuele inzichten voor bhv-organisaties.
Nederland heeft te maken met de gevolgen van onder andere (geopolitieke) spanningen, klimaatverandering, de energietransitie en de datarevolutie. Een parate, weerbare en veerkrachtige samenleving vraagt niet alleen een actieve inzet van de overheid, maar ook van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dat is een van de conclusies van een recente verkenning van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV).
Weerbaarheid op de agenda
“Maatschappelijke veerkracht is al langere tijd een van de onderwerpen op de agenda van het NIPV. Vanuit onze zorg om de bevolking te beschermen hebben we een verkenning gemaakt naar de versterking van maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht na crises”, vertelt Paul Gelton, programmadirecteur versterken maatschappelijk weerbaarheid en veerkracht bij het NIPV.
Weerbaarheid betekent dat de samenleving in crisissituaties overeind blijft. Veerkracht verwijst naar het vermogen om na een crisis terug te veren naar het oude normaal of naar een gewenste nieuwe situatie.”De verhoogde militaire dreiging maakt de urgentie van de thematiek alleen maar groter. Het NIPV is inmiddels samen met het ministerie van Veiligheid en Justitie, de veiligheidsregio’s en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een programma gestart om een maatschappelijke beweging naar resilience in gang te zetten. We willen uiteindelijk dat we in Nederland de samenleving kunnen mobiliseren als er een crisis is.”
Brede maatschappelijke netwerken als basis
Een van de aanbevelingen in het NIPV-rapport is om brede maatschappelijke netwerken op te zetten, zodat hulpdiensten, overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers effectief samenwerken aan de versterking van weerbaarheid, veerkracht en veiligheid.
“Bedrijven zijn zich al in toenemende mate bewust van de noodzaak om zich goed voor te voorbereiden op crises en rampen”, licht Gelton toe. “Juist handelen in een noodsituatie, wat ook zorgt voor een snel herstel, is natuurlijk belangrijk voor de continuïteit van de dienstverlening. Daarnaast voelen steeds meer ondernemingen een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor het blijvend functioneren van de samenleving. De samenwerking in brede maatschappelijke netwerken is daarbij van toegevoegde waarde. Want wat doe je als een aanzienlijk deel van je medewerkers reservist is, en daardoor niet beschikbaar is voor het dagelijkse werk? Wat gebeurt er met de productiviteit op de werkvloer als medewerkers zich grote zorgen maken om naasten thuis? Welke praktische voorzieningen heb je om bijvoorbeeld stroomuitval op de vangen?”
“Ook de bijdrage van vrijwilligers, die veelal ook medewerkers in bedrijven zijn, is essentieel”, zegt Gelton. “Ready2Help van het Rode Kruis en de Nationale Zorgreserve zijn daarvan voorbeelden. Deze netwerken van tienduizenden vrijwilligers, die over veel specialistische kennis beschikken, zijn oproepbaar in noodsituaties. Ik kan me voorstellen dat bhv’ers een vergelijkbare community vormen. Bhv’ers hebben een sterk ontwikkeld gevoel voor hulpverlening, en zijn in staat om in een spannende situatie een stap naar voren te zetten en in actie te komen.”
Van overleg tot oefenen
Gelton ziet multidisciplinaire samenwerking als een succesfactor voor bescherming van de bevolking. “Je moet weten wat het betekent om te handelen in een crisissituatie, en hoe je dan samenwerkt met de hulpdiensten en de andere spelers. Je gaat deelnemen aan acties die veel verder gaan dan je eigen wijk of werkvloer. Wie zorgt voor de coördinatie? Welke werkwijzen gelden er? Welke ondersteuning kun je verwachten van spelers zoals de veiligheidsregio’s en het Rode Kruis?”
Een grote opgave voor de nabije toekomst is volgens Gelton om met een brede vertegenwoordiging van de maatschappij – van hulpverleners en ondernemers tot maatschappelijke organisaties en burgers – in gesprek te gaan over de verschillende crisisscenario’s. “Overheidsorganisaties en hulpdiensten hebben op bestuurlijk niveau goed nagedacht over de scenario’s. Maar over de operationele aanpak is nog weinig tot geen overleg geweest met bedrijven en burgers. Wat gebeurt er al aan civiele bescherming? Wie kunnen er ook nog helpen? Hoe mobiliseren we deze mensen?”
Universele thema’s
Idealiter vinden er uiteindelijk zelfs grootschalige oefeningen plaats. “Er zijn veel inzichten over de actuele risico’s en dreigingen, bijvoorbeeld als het gaat om militaire conflicten en klimaatverandering. Voor weerbaarheid en veerkracht is het belangrijk dat we niet simpelweg redeneren vanuit de oorzaken, maar de aandacht ook richten op de gevolgen. Er zijn thema’s die aan de orde zijn bij bijna elke ramp of crisis. Daarop wil je anticiperen.”
In het onderzoek van Gelton worden universele thema’s genoemd, onder meer acute hulpverlening (waaronder evacuatie en opvang); voorzieningen voor basisbehoeften zoals voeding, elektriciteit en water; medische en psychosociale zorg; en continuïteit van vitale processen en diensten (zoals van het openbaar bestuur en de financiële sector).
Weerbaarheid, veerkracht en bhv
Hoe ziet het NIPV de positie van bhv-organisaties en bhv’ers in de beweging naar een paraat, weerbaar en veerkrachtig Nederland? “De versterking van weerbaarheid en veerkracht start voor iedereen, dus ook voor de bhv, met bewustwording. We moeten ons realiseren dat onze samenleving met serieuze risico’s te maken heeft, die kunnen leiden tot ingrijpende en langdurige verstoringen, en dat we daarin allemaal een rol spelen.”
De taken en verantwoordelijkheden van bhv’ers voor de versterking van weerbaarheid en veerkracht zijn nog niet uitgekristalliseerd, benadrukt Gelton. “Nederland wil toewerken naar een mate van maatschappelijke weerbaarheid waarbij de gehele samenleving is geactiveerd, en de weg daarnaartoe is een zoektocht. Vroeger was er Bescherming Bevolking, een organisatie van tienduizenden vrijwilligers met de taak om Nederland te beschermen tegen oorlogsgeweld. Het systeem is in 1986 opgeheven, en daarmee is veel expertise en ervaring verloren gegaan. Het kost tijd om een eigentijdse vorm van civiele bescherming te bouwen, met een duidelijk overzicht van de inzetbare capaciteiten.”
Adviezen voor bhv-organisaties
Ga als bhv-organisatie nú van start met het thema weerbaarheid en veerkracht, zegt Gelton. “Wacht niet totdat de regelgevende kaders er liggen. Vergroot je kennis over de problematiek. Welke crisisscenario’s zijn er? Hoe werken de hulpdiensten samen in crisissituaties? Hoe verloopt de opschaling? Welke netwerken zijn er in onze omgeving, en welke mogelijkheden zien we voor nieuwe netwerken?”
Gelton adviseert bhv-organisaties ook om na te denken over de mogelijke rollen voor bhv’ers. “Welke ruimte geeft onze organisatie aan de inzet van bhv’ers als de nood aan de man is? Hoe mobiliseren we onze bhv-teams dan? Welke kennis en vaardigheden hebben zij nodig om goed voorbereid te zijn?”
Community WeerbaarNL
Het NIPV ontwikkelt in 2025 onder de noemer WeerbaarNL een community om expertise en ervaring uit te wisselen en elkaar te inspireren. Het online platform deelt nieuws over projecten, programma’s en initiatieven, en stimuleert daarmee de ontwikkeling van maatschappelijke netwerken voor de versterking van weerbaarheid en veerkracht.
