Bij een hardloopwedstrijd in de zomer ben ik lekker op dreef. Tot ik voor mij in de verte een medehardloper op zijn zij zie liggen die er grauw-blauw uitziet en ligt te gaspen. Ik draai het slachtoffer meteen op zijn rug en begin met reanimeren, gelukkig met hulp van een ander. Het is altijd fijn om zoiets samen te doen. Tegelijkertijd vraag ik me af hoe het komt dat de circulatiestilstand niet herkend is en dat het slachtoffer in zijligging is gelegd. Nu is het natuurlijk makkelijk praten voor mij, dat besef ik zeer: door mijn beroep word ik geregeld met dit soort situaties geconfronteerd.
Voor- en nadelen stabiele zijligging
De (stabiele) zijligging, en ‘stabiele’ staat bewust tussen haakjes, is een methode die al lang wordt toegepast en getraind in eerste hulp- en reanimatieonderwijs. Het is een redelijk eenvoudige methode om bij een slachtoffer de luchtweg open te houden. Enerzijds voorkom je zo dat de tong de luchtweg blokkeert en anderzijds worden stoffen als bloed, slijm en braaksel in de mondholte gemakkelijker afgevoerd. Maar het wetenschappelijk bewijs of zijligging nu het effectiefst is en wat het effect is van de zijligging op de kans om te overleven, is zeer beperkt.
Nog los van het beperkt bewezen effect van zijligging kleven er ook nadelen aan. Het belangrijkste nadeel is het moeilijker herkennen van een circulatiestilstand of het opnieuw ontstaan hiervan. Daarnaast worden mensen met een circulatiestilstand soms onterecht in zijligging gelegd. In de praktijk zijn er verschillende voorbeelden waarbij herkenning bemoeilijkt wordt en reanimatie wordt uitgesteld. Met recht dus een dodelijk nadeel van zijligging.
Herkennen van circulatiestilstand
Sowieso ligt in de herkenning van een circulatiestilstand de sleutel tot succes. Die herkenning is uitdagend en vraagt daarom om meer aandacht hiervoor in het reanimatie- en het eerstehulponderwijs. Trainen we die herkenningsvaardigheden wel effectief tijdens een reanimatietraining? Hoeveel tijd besteden we hieraan ten opzichte van het aanleren van de zijligging of andere handelingen? Hoe goed controleer je de ademhaling van een slachtoffer als je gaat reanimeren? Kijk je wel echt gericht of iemand een normale ademhaling heeft?
Tijdens het oefenen met een pop, die überhaupt niet ademt, oefen je dat dus niet. Wat de herkenning betreft, valt er dus nog wel wat te winnen in het reanimatieonderwijs. Zeker als we zien dat er tijdens de instructie verhoudingsgewijs vaak erg veel tijd wordt besteed aan de exacte uitvoering van de stabiele zijligging, terwijl het nut daarvan beperkt bewezen is. Bovendien zorgt de tijd die je aan het onderwerp ‘zijligging’ besteedt er ook vaak voor dat juist dat blijft hangen in het geheugen. In nood zal je hierdoor veel sneller onterecht voor de stabiele zijligging kiezen, terwijl er juist zo snel mogelijk gereanimeerd moet worden.
Normale of afwijkende ademhaling
Dus laten we wat meer aandacht en tijd investeren in het herkennen van een normale of afwijkende ademhaling. En iets minder muggenziften over de exacte wijze van in zijligging plaatsen, zoals precies de arm in 90 graden willen zien liggen. Een buik-/zijligging met de mond richting de grond (mooi mantra om te onthouden) is ook functioneel en dat moet de boventoon voeren.
In de reanimatierichtlijn is er wel aandacht voor de ademhalingscontrole. In de richtlijn van 2021 is de controle hierop al verscherpt: elke minuut de ademhaling controleren bij een slachtoffer in zijligging, is veranderd in continue controle. Zo kan bij het vaststellen van geen of een niet normale ademhaling, het slachtoffer meteen teruggedraaid worden en de reanimatie worden gestart. Daarvan weten we dat het wel de kans op overleven vergroot. En de techniek stabiele zijligging, al is deze variant zeker efficiënt, is ook maar een van de methoden.
De richtlijn zegt: een slachtoffer moet op zijn zij liggen, zonder druk op de borst die de ademhaling kan belemmeren.
De boodschap is: kies voor de zijligging als het noodzakelijk is, maar denk eerst na voordat je een slachtoffer in zijligging legt: weet je zeker dat er een normale ademhaling is? En als je dan kiest voor zijligging, blijf dan continu controleren. Want een slachtoffer kan opnieuw een circulatiestilstand krijgen!
Bij TWIJFEL over een normale ademhaling: start met reanimeren! En maak het verschil door een circulatiestilstand tijdig te herkennen.
Ruben Verlangen is docent en ambulanceverpleegkundige en vervult meerdere bestuursfuncties bij de Nederlandse Reanimatie Raad